برای تحقیق در زمینه نگارگری و تاریخچه نگارگری در ایران، بدون تردید نیاز به بازگشت به گذشته وجود دارد. هنر نگارگری ایرانی دارای یک سابقه بسیار قدیمی و تاریخی است که توجه و تحلیل هنرشناسان و علاقه‌مندان به هنر در سطح شرق و غرب را جلب کرده است.
نمی‌توان این هنر را به محدودیت‌های مدت زمانی کوتاه ترتیب داد. به جای اینکه این هنر را به چند قرن محدود کنیم، باید به تاریخچه طویل آن و پیگیری تغییرات و تطورات آن پرداخت تا تجربه‌ها و دانش هنری مردم فلات ایران را به شکل کامل و عمیقتر درک کنیم. برای بهترین درک از هنر نگارگری ایرانی و تاریخچه نگارگری، باید به ژرفای تاریخ گذشته نفوذ کرده و تاریخچه‌اش را در میان تغییرات و پیشرفت‌های آن بررسی کنیم.
با توجه به اینکه این هنر از دوران‌های باستانی تا به امروز باقی مانده است، امکان داریم از طریق بررسی‌های تاریخی، آثار هنری، نقوش و نگاره‌های باستانی، متون تاریخی و نمایشگاه‌های هنری از گذشته تا حالا، تغییرات و روند پیشرفت نگارگری ایران را به دقت مشاهده کنیم.
همچنین، باید در این مسیر درک کنیم که چگونه عوامل متعدد اجتماعی، فرهنگی، دینی و سیاسی بر نگارگری تأثیرگذار بوده‌اند و چطور با ترکیب دانش‌ها و تجارب هنرمندان ایرانی، این هنر به پیشرفت و تغییر پیوسته دست یافته است.
با توجه به گوناگونی و ثروت نگارگری ایرانی در طول تاریخ، امکان پیشبرد تحقیقات دقیق و معطوف به این هنر باستانی، ما را قادر می‌سازد تا به ریشه‌ها و منشأ این هنر عمیقاً نفوذ کرده و فهم عمیقی از تاریخچه نگارگری ایرانی را به دست آوریم. این مطالعه می‌تواند به ما در نقد و تجزیه و تحلیل هنرنماهای گوناگون، روش‌ها و تکنیک‌های نگارگری، نقش هنرمندان مشهور و موضوعات مرتبط کمک کند تا تصویر کامل‌تری از نگارگری ایرانی به دست آوریم. در ادامه به تاریخچه نگارگری قبل و بعد از اسلام پرداخته ایم، با ما در آکادمی رشیدی همراه باشید.
انسان از ابتدای خلقت تا کنون به دنبال ارائه و انتقال آنچه در ذهن داشته به اطرافیان خود ، بوده است . از صحبت کردن آغاز شده و به شکل های مختلف دیگر ادامه یافته است. با پیشرفت بشر نحوه ارائه نیز تکامل یافته واین انتقال از راه انواع هنر نیز انجام شده است. موسیقی، نقاشی، نویسندگی، شعر و … . نقاشی از اولین روزها همراه انسان ها بوده است. همانطور که در غارها یا سنگ نگاره ها کشف شده انسان ها با رسم اشکال منظوری را به اطرافیان می رساندند.
در ایران یکی از شیوه های نمایش افکار نقاشی و نگارگری بوده است. در واقع نگارگری پیوندی میان تفکر و احساس است. از این رو تاریخچه نگارگری در ایران به قرن ها قبل بازمیگردد. برای آشنایی با گذار نگارگری در ادامه این مقاله همراه ما باشید .
نگارگری در ایران
به طورکلی نگاریدن و نقش انداختن و نقاشی کردن معادل هایی برای واژه نگارگری هستند. نگارگری با استفاده از خطوط منحنی، موازی و همگرا سعی در نمایش آنچه هست می نماید. در نگارگری عناصر از پایین به بالا چیده می شوند، پرسپکتیو وجود ندارد، نور گسترده است و اشیا از بهترین زاویه نمایش داده می شوند. در تاریخچه نگارگری آثاری بر بوم، لوازم کاربردی مانند ظروف و دیوارنگاره ها دیده می شود. این آثار به صورت چهره نگاره، گل و مرغ، تذهیب، تشعیر و … می باشند.
سنت اصلی در تاریخچه نگارگری همان کتابت بوده است. در گذشته هنرمندان نگارگر مضامین کتب را به تصویر می کشیدند. آنها به صورت گروهی گرد هم می آمدند و با رهبری با تجربه ترین آنها نگارگری کتب را انجام می دادند. به همین علت گروهی کار کردن و همچنین دید عارفانه نگارگران اکثر آثار آن دوره از امضای خاصی بهرمند نیست و هنرمند نگارگر به صور اخص مشخص نمی باشد.
تاریخچه نگارگری در ایران
تاریخچه نگارگری در ایران به ۴ دسته تقسیم می گردند .
الف) دوران کهن: این دوره از ابتدای شکل گیری نقاشی تا دوره مغولان را شامل می شود. پیشرفت نقاشی را می توان از نقاشی های درون غارها تا آثار به جا مانده از دوران اشکانیان، ساسانیان و سلجوقیان به خوبی مشاهده نمود.
ب) دوره میانه: این دوره از زمان مغول تا دوره صفوی را شامل می شود. در این دوران شاهد اثر گذاری اسلام بر آثار تاریخچه نگارگری هستیم. مانی که از زمان اشکانیان با سفر به چین به ترکیب نقاشی ایرانی و هنر چین پرداخته بود سبک جدیدی از هنر نقاشی را پدید آورد. سبک مانی در دوره های بعد پایه و اساس نگارگری شد. با ورود اسلام مکتب بغداد یا عباسی شکل گرفت و اولین آثار در تاریخچه نگارگری پدیدار شد.
مکتب عباسی تحت تاثیر هنر بیزانسی بود. پس زمینه ها در این مکتب ساده هستند اما نقش انسان و حیوانات کامل ترسیم شده، لباس ها بیشتر شبیه لباس مسیحیان است و چهره ها به چهره اعراب میل می کند. عبدالله بن فضل مشهورترین نگارگر این دوران است.
روند تغییرات در این دوره به گذر از مکتب سلجوقی، مکتب تبریز اول، مکتب شیراز اول، مکتب جلایری، مکتب شیراز دوم، مکتب هرات و مکتب بخارا به مکتب تبریز دوم می رسد. در تاریخچه نگارگری نقطه عطف بعدی در مکتب تبریز دوم صورت می گیرد.
در مکتب تبریز دوم و با به روی کار آمدن شاه اسماعیل صفوی، حمایت از هنرمندان باعث رشد و شکوفایی این هنر شد. تصاویر در تاریخچه نگارگری در این دوران از حالت تخت درآمدند. ترکیب بندی های چند سطحی به وجود آمد. رنگ ها درخشان و متنوع تر شدند. اما ویژگی اصلی نگاره های این دوران میله قرمزی است که برروی کلاه های افراد قرار دارد. این میله ها نماد و علامت عمامه های شیعیان آن دوران است .
ج) دوره جدید: از قرن ۱۱ تا ۱۳ هجری قمری تحولات دیگری در تاریخچه نگارگری پدید آمد. مکتب قزوین، مکتب اصفهان و مکتب قاجار در این دوره شکل گرفتند.
بعد از به قدرت رسیدن شاه طهماسب و انتقال پایتخت به قزوین این بارهنرمندان قزوینی بودند که ویژگی های این مکتب را به وجود آوردند. چهره های سه رخ، افراد عادی، عدم وجود لباس های فاخر، کم شدن تزیینات و زیاد شدن نگاره های تک چهره از ویژگی های اصلی مکتب قزوین است.
در مکتب اصفهان که با انتقال پایتخت به اصفهان همراه بود تاریخچه نگارگری رنگ و جلایی تازه یافت. منظره های پرکارتر، لباس های پر زرق و برق و فاخرو حالات چهره واقعی تر درنگارگری این دوران به چشم میخورد. رضا عباسی، معین مصور، رضا هروی و … از هنرمندان تاثیرگذار بر این مکتب هستند.
دوران قاجار نیز موضوعات بیشتر حول مناظر، شمایل، صحنه رزم، رقص و نوازندگی بودند. در این دوران نگارگری پرسپکتیو تحت تاثیر هنر غربی مقداری وارد این هنر شد. استفاده از رنگ های گرم و ترکیب بندی عمودی و افقی از ویژگی های این دوران است.
د) دوران معاصر: از اواسط دوران قاجار تا به امروز در تاریخچه نگارگری را دوران معاصر نگارگری می نامیم . با شروع رفت و امدهایی که از زمان ناصرالدین شاه به اروپا صورت گرفت نگارگری نیز بیشتر از نقاشی غرب متاثر شد . چهره های طبیعی تر ، رنگ های بیشتر و درخشان تر ، ترکیبات و حرکات اغراق امیزو پر پیچ تاب و … از ویژگی های نگارگری این دوران است .
حسین بهزاد ، هادی تجویدی ، محمود فرشچیان از پیشتازان نگارگری دوران معاصر هستند .
تاریخچه نگارگری ایران
همانطور که متوجه شدید در این مقاله تاریخچه نگارگری و نقاشی در ایران را بررسی می‌کنیم. ابتدا باید به دوران میان سنگی بازگشته و نقش دیوارنگاری های غارها در این دوران را برای شناخت انسان‌ها و نحوه زندگی و اجتماع آن دوران در نظر گرفت. سپس، در هزاره پنجم قبل از میلاد، آثار نقاشی روی سفال در مناطقی مانند کاشان و دامغان ظاهر میشود.
این فرآیند هنری با دوران هخامنشی‌ها آغاز شد و برجسته‌سازی روش‌های سابق نظیر چکیده‌نگاری و نمادپردازی تداوم یافت. همچنین، در دوره‌های سلوکیان و اشکانیان، تحت تأثیر فرهنگ غرب و تأثیرات یونانی، استفاده از تکنیک‌های گچبری رنگی و نقاشی دیواری به عنوان هنرهای روزمره و شایع در آن دوران قابل تشاهده است.
دوران ساسانیان بازگشت به سمت هنر هخامنشی و به کارگیری عناصر کهن ایرانی و آسیای غربی را نشان می‌دهد. در دوره‌ی اسلامی، تأثیر مانویان آسیای میانه همچنان مشهود است و نگارگری اسلامی اساساً از آن تأثیر گرفته‌است. این دوره شروعاً با تقلید از ساسانیان و به ویژه به صورت گچبری و دیوارنگاری آغاز می‌شد. اما پس از حکومت مغولان، اهمیت نقاشی دیواری به مرور کاهش یافت و تمرکز بیشتری به تصویرگری کتاب و کتاب‌آرایی اختصاص یافت.
در دوره‌ی صفوی، نقاشی دیواری بزرگ اندازه مجدداً به توجه مردم رسید. این نقاشی‌ها هر چند به ویژگی‌های نگاره‌های کوچک وابسته بودند. و در دوران جدید، نگارگری به تدریج جایش را به قلمدان‌نگاری و پرده‌نگاری با استفاده از رنگ‌روغن داد. این تغییرات در فنون و تاریخچه نگارگری نشان‌دهنده تحولاتی است که این هنر با گذر زمان در ایران طی کرده‌است.
آغاز تاریخچه نگارگری از غارهای لرستان
تاریخچه نگارگری در ایران با غارهای هومیان، میرملاس و دوشه در لرستان آغاز میشود و به سنگ‌نگاره‌های آیینی ۵ هزار ساله در سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان رضوی می‌رسد. اثرهایی مانند سنگ‌نگاره‌های لرستان با قدمتی ۱۲ هزار ساله، نمایشگاه تاریخچه نگارگری در هزاره اول پیش از میلاد در شهر ایذه خوزستان، کشف مهر‌هایی در چغازنبیل و شوش و سایر موارد، شواهدی از وجود نگارگری در ایران هستند.
نقاشی‌های دیواری تخت جمشید نیز به عنوان ادامه هنر نگارگری ایران در دوره هخامنشی معتبر می‌شوند و بر اساس منابع مکتوب یونانی، در این دوره نقاشی‌های دیواری با موضوع داستان‌های تغزلی و عاشقانه بر روی دیوارها کشیده شده‌اند. اما این نگارگری‌های عاشقانه تاکنون کشف نشده‌اند. نقاشی‌های دیواری کوه خواجه در اصفهان به نگارگری‌های ارزشمند دوره اشکانی تعلق دارند که تقریباً ۲۲۰۰ سال پیش ایجاد شدند.
در دوره ساسانی، نگارگری همچنان ادامه پیدا کرد و یادگاره‌های این دوران در خراسان بزرگ نمونه‌های خوبی از مینیاتور در ۱۷۰۰ سال پیش هستند. مصور کردن کتاب مانی و ارژنگ، مهم‌ترین اتفاق حوزه نگارگری در دوره ساسانی بوده و از تأثیر آن در دوره اسلامی نیز نباید غافل شد. آغار تاریخچه نگارگری در ایران از غارهای هومیان، میرملاس و دوشه در لرستان شروع و به سنگ‌نگاره‌های آیینی ۵ هزار ساله در سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان رضوی می‌رسد.
آثاری مثل سنگ‌نگاره‌های لرستان با قدمتی ۱۲ هزار ساله، نمایشگاه تاریخی نگارگری در هزاره اول پیش از میلاد در شهر ایذه خوزستان، کشف مهر‌هایی در چغازنبیل و شوش و غیره شواهدی از وجود نگارگری در ایران است.
کارشناسان سنگ‌نگاره‌های تخت‌جمشید را ادامه هنر نگارگری ایران در دوره هخامنشی می‌دانند و براساس منابع مکتوب یونانی، در دوره هخامنشی نقاشی‌های دیواری با درون مایه داستان‌های تغزلی و عاشقانه بر دیوارها کشیده شده که تاکنون این نگارگری‌های عاشقانه کشف نشده است.
نقاشی‌های دیواری کوه خواجه اصفهان را متعلق به نگارگری‌های ارزشمند دوره اشکانی یعنی ۲۲۰۰ سال پیش می‌دانند. در دوره ساسانی نگارگری ادامه پیدا می‌کند؛ یادگاری‌های این دوران در خراسان بزرگ نمونه خوبی از مینیاتور در ۱۷۰۰ سال پیش است، مصور کردن کتاب مانی و ارژنگ مهم‌ترین اتفاق حوزه نگارگری در دوره ساسانی است که از تاثیر آن در دوره اسلامی نباید غافل شد.
اگه میخوای بیشتر راجب هنر نگارگری بخونی اینجا کلیک کن!!
تاریخچه نگارگری قبل از اسلام
تاریخچه نگارگری در ایران با غارهای هومیان، میرملاس و دوشه در لرستان آغاز میشود و به سنگ‌نگاره‌های آیینی ۵ هزار ساله در سیستان و بلوچستان، کردستان و خراسان رضوی می‌رسد. اثرهایی مانند سنگ‌نگاره‌های لرستان با قدمتی ۱۲ هزار ساله، نمایشگاه تاریخی نگارگری در هزاره اول پیش از میلاد در شهر ایذه خوزستان، کشف مهر‌هایی در چغازنبیل و شوش و سایر موارد، شواهدی از وجود نگارگری در ایران هستند.
صخره نگاره‌های منطقه کوهدشت در لرستان نیز از جمله قدیمی‌ترین آثار تصویری یافت شده در ایران به شمار می‌آیند. این نقاشی‌ها صحنه‌های رزم و شکار با تیر و کمان و حیواناتی چون اسب، گوزن، بز کوهی و سگ را نشان می‌دهند و به شیوه‌ای ساده و ابتدایی با رنگهای قرمز اخرایی، سیاه و یا زرد بر روی دیواره‌های غارها کشیده شده‌اند.
جلوه‌های بارزتر هنر تصویری کهن ایران را بر روی سفالینه‌های مکشوفه از تپه سیلک (کاشان)، تپه حصار (دامغان) و … می‌یابیم. این ظروف دارای رنگ بدنه‌ای نخودی یا صورتی بوده‌اند و با شکل‌های کژنمای انسانی و صور ساده‌شده حیوانی و نقوش هندسی به رنگهای سرخ، قهوه‌ای و سیاه نیز آراسته شده‌اند.
مفرغینه‌های لرستان (سده 12 تا 8 ق.م) نیز از مهم‌ترین جلوه‌های قدیمی ایرانی به شمار می‌آیند. در بررسی ویژگی‌های تصویری این اشیاء مفرغی میتوان لوح‌های منقوش تیردان‌ها را مثال آورد.
تصویرگران پیش از تاریخ طبیعت‌نگار نبوده‌اند و پدیده‌های واقعی را بر حسب ذهنیت خود به نشانه‌های رمزی تبدیل می‌نمودند.
هنر تصویری هخامنشی در هنرهای فلزکاری، مهرها، نقش برجسته‌ها و تکه‌نقاشی‌های یافت شده در گنج‌خانه تخت جمشید قابل مشاهده و بررسی می‌باشد. دوره پارتی شاهد برخورد تمدن یونانی (هلنیستی) و ایرانی بوده است که باعث بوجود آمدن فرهنگ و هنر یونانی ایرانی نیز گردیده و گاهاً طبیعتگرایی و مضامین اساطیری یونان در آثار این دوره قابل تشخیص می‌باشد. گچبری رنگی و نقاشی دیواری از هنرهای رایج در عصر اشکانی بودند و آثار متعلق به این دوره مؤیدی بر این امر می‌باشند.
در نتیجه، هنر تصویری در ایران از دوران هومیان تا دوره پارتی و اشکانی ادامه داشته و از تأثیر فرهنگ‌ها و تمدن‌های مختلف برخوردار بوده است. این هنر از ریشه‌های هنرهای هخامنشی احیاء شده و با تأثیرات ویژه خود به تداوم رسیده است.
در دوره ساسانی، تحولی در تاریخچه نگارگری رخ داد و هنر تصویری ایران به شکلی نو شکل گرفت که به عظمت، اقتدار و تجمل شاهان ساسانی می‌پرداخت و در عین حال عمیقاً از قابلیت‌های ذوق و اندیشه ایرانی برخوردار بود.
این هنر با تلفیق عناصر گوناگون زبانی، واژگانی به تصویر می‌کشید که نه فقط مناسب برای توصیف عظمت و اقتدار شاهان ساسانی بود، بلکه از قابلیت‌های ذوق و اندیشه ایرانی نیز برخوردار بود. این تلفیق عناصر هنری باعث ایجاد آثار نقاشی و گچبری تزئینی شگرف شد که علی‌رغم کمی بودن این آثار در دسترس، شاید بتوان نقش برجسته‌های ساسانی را ملهم از نقاشی‌های این دوره دانست.
در این دوره، «مانی» که مدعی نبوت بود، عقاید خود را که مجموعه‌ای از اعتقادات و نظریات آئین‌های بودا، زرتشت، مهرپرستان و مسیح بود، به وسیله نقاشی تبلیغ و ترویج می‌کرد. او با درآمیختن هنر آسیای مرکزی، بخصوص هنر ایرانی ساسانی و هنر نقاشی و کتاب‌آرایی ایران، هنر مانوی را پایه‌گذاری کرد. این هنر دارای طرح و رنگ تند و باجلاست بود و بیشتر از رنگهای سرخ، ارغوانی و سبز سیر و روشن، در زمینه‌های آبی استفاده می‌شد.
هنر مانوی به واسطه نقاشی‌های خلاقانه و استفاده از رنگ‌ها، در سراسر جهان بی‌نظیر بود و ترکیب هنر آسیای مرکزی و ایرانی ساسانی، زمینه‌های جدیدی را برای هنر تصویری ایران و سایر مناطق به وجود آورد. این هنر در دوره‌های بعدی نیز تأثیرگذار بوده و تمدن‌های مختلف با آن در ارتباط بودند.
تاریخچه نگارگری بعد از اسلام
در اوایل دوره اسلامی، به دلیل تداوم سنت‌های تصویری مانوی، نگارگری داخل کتاب بیشتری نسبت به دیوارنگاری در ایران رواج یافت. با تسلط مغولان بر ایران و برپایی کارگاه‌هایی به منظور تولید نسخه‌های مصور، نقاشی دیواری کم‌کم به فراموشی سپرده شد و فعالیت هنرمندان بصورت گروهی در کارگاه‌های سلطنتی انجام شد. این شیوه تا اواسط حکومت صفویان نیز برقرار بود.
اما از سده 11 ه.ق به دلیل رونق اقتصادی و رفت‌وآمد بازرگانان و جهانگردان اروپایی به ایران، نقاشی ایران به تدریج با سنت‌های هنری غرب آشنا شد و از آنها تأثیر گرفت. این ارتباط‌ها موجب آغاز دوران جدیدی در تاریخچه نگارگری ایران شد که تا اواخر قرن 13 ه.ق قابل مشاهده بود.
نگارگری فرنگی‌سازی اصطلاحی است که به الگوبرداری‌های ناقص از اصول و قراردادهای هنر اروپایی اشاره دارد. در این روش، نقاشان تلاش می‌کنند تا پیوندی میان قواعد تصویری ایرانی و اروپایی ایجاد کنند، یعنی سبکی التقاطی از روش‌های طبیعت‌پردازانه غربی مانند برجسته‌نمایی، پرسپکتیو یا عمق نمایی و… را با عناصر زیبایی‌شناسی ایرانی ترکیب کنند. اما این چالش در نهایت به پیروزی عنصر اروپایی در هنر ایران منجر شد.
از طرف دیگر، به دلیل انتقال پایتخت از تبریز به اصفهان و رونق کاخ‌سازی در دوره صفوی، نقاشی روی دیوار بار دیگر رواج پیدا کرد. و حمایت حاکمان از نقاشی کارگاهی کم‌کم کاهش یافت. این بازگشت به نقاشی دیواری باعث شد تا نقاشان به طرحها و تصاویر بزرگتر و جزئیات غنی‌تری در آثار خود بپردازند. همچنین، نقاشی‌های صفوی اغلب با موضوعات دینی، تاریخی و اسطوره‌ای تزئین شده بودند.
بدین ترتیب هنر کتاب آرایی به تدریج جای خود را به نگارگری برای تزئین اشیایی چون قلمدان (قلمدان نگاری)، پشت آئینه(نگارگری پشت آئینه) و وسایل و اشیای روزمره و همچنین نقاشی بصورت تک برگ (مرقع) داد. این تاثیرات جدید را نه تنها در شیوه و روش نقاشی بلکه در ابزار و وسایل مورد نیاز نگارگران نیز میتوان مشاهده نمود. مانند استفاده از رنگ روغن به جای رنگهای طبیعی نگارگری و بوم به جای کاغذهای سابیده شده مخصوص این هنر.
هنر نگارگری جدید
در اواخر دوره قاجار و همچنین در عصر پهلوی، هنرمندان تلاش کردند تا با الگوبرداری از مکتب اصفهان، هنر نگارگری را دوباره زنده کنند. این تلاش‌ها در برخی موارد به سطحی بودن و غیرحرفه‌ای بودن هنر منجر شد. با ظهور نگارگران نسل جدید، مدارس مختلفی شکل گرفت و هنرمندان با به‌کارگیری روش‌های طبیعت‌پردازی غربی، تلاش کردند تا نگارگری جدید و نوآوری‌های خود را به وجود آورند.
از جمله هنرمندانی که در این دوره به نگارگری جدید اشتغال داشتند، هادی تجویدی و حسین بهزاد ذکر شدند. هادی تجویدی با استفاده از مکتب اصفهان و الگوبرداری از سنت‌های اروپایی و چینی، سبکی با تنوع محدود خلق کرد. اما برخی هنرمندان نظیر فرشچیان و سوسن آبادی توانستند با این سبک و سیاق مختلفی از نگارگری حسین بهزاد بهره ببرند و آثار خلاقانه‌تری را به ارمغان بیاورند.
هنر نگارگری جدید ماهیتی سنتی دارد اما با روش‌های تازه‌تر و نوآورانه‌تر به تاریخچه نگارگری اضافه می‌کند. در این سبک، نقاشان تلاش می‌کنند با استفاده از تصاویر زیباتر و ایرانی‌تر، حرکات اغراق‌آمیز برجسته‌ها و پیکره‌ها، فضاهای خیالی و رویایی، جامه‌های پرچین و شکن و سایر عناصر خلاقانه، ابتکارات جدیدی به نگارگری ببخشند. مینیاتورهای استاد فرشچیان نمونه‌های زیبایی از این دوره از هنر نگارگری هستند که به تصویرگری و مکتب اصفهانی پاسخ می‌دهند و با طراحی‌های خلاقانه‌تر و زیباتر، اثری دلنشین به هنر نگارگری اضافه می‌کنند.
نظر استاد سمیه رشیدی راجع به معنی و مفهوم هنر نگارگری و تاریخچه نگارگری
نگارگری یا نقاشی ایرانی یا پیکره نگاری یا مینیاتور ، سه زیر مجموعه یا شاخه های اصلی دارد ؛ تذهیب ، تشعیر و گل و مرغ . کسانی که دنبال زیرشاخه های نگارگری هستند ، باید اول با هنر نگارگری آشنا شده و بعد سمت علاقه خود بروند . نتیجه این کار ساده شدن قوائد نگارگری برای دانشجویان ساده میشود و راحت تر میتوانند در یکی از زیر شاخه های نگارگری ، فعالیت کنند .
اگه میخوای درباره هنر گل مرغ در نگارگری بدونی اینجا کلیک کن!!
دلیل اینکه چرا نگارگری ایرانی متمایز از مینیاتور و نقاشی اروپایی است
ویژگی های بینشی: هنرمند از واقعیت مشهود دوری می‌کند و دست به خلق اثری خیالی می‌زند که از اصل و جوهر صور طبیعی در وجود او نشات گرفته است.
ویژگی های مضمونی: ایجاد نقش‌مایه‌هایی بر پایه ادبیات غنایی و حماسی.
ویژگی های ساختاری: عدم رعایت بعد، پرسپکتیو و سایه روشن، هنرمند فضایی چند ساحتی را به تصویر می‌کشد و مغایر با طبیعتگرایی عمل می‌کند.
ویژگی های کارکردی: در قالب‌های متنوع (کتاب،مرقع و دیوارنگاره) به کار می‌رود.
ویژگی های فنی: در طرحها ریزه‌کاری‌های دقیقی وجود دارد.
بزرگان تاریخچه نگارگری
تاریخچه نگارگریرضا عباسی:
رضا عباسی ( ولادت 974 هجري – درگذشته ۱۰۴۴هـ / ۱۶۳۵ م) مشهورترین نقاش زمان شاه عباس صفوی و فرزند مولانا علی‌اصغر کاشی است.
رضا فرزند مولانا اصغر کاشي، از آنچه معين مصور و شاگردانش و همچنين تاريخ نويسان ايراني یاد کرده اند ميتوان پي برد که رضا عباسي در حدود 974 هجري در قزوين پا به دنیا گذاشته است و در سال 1044 هجري در اصفهان چشم از جهان فرو بسته است. داستان زندگي رضا عباسي کماکان براي ما نامعلوم است. اما پدر بزرگوار وي از نقاشان مطرح دربار شاه طهماسب و شاه اسماعيل دوم ميباشد.
رضا عباسی در دامان پدر و نزديکي با نقاشان مطرح همچون شيخ محمد، سياوش بيک گرجستاني، مير زين العابدين، صادقي بيک افشار تلمذ کرده و با نقاشي آشنا ميشود. رضا عباسي در سه حوزه نقاشي ايراني “طراحي تک پيکره نگاري” “نقاشي ديواري” “نقاشي نسخه هاي خطي” آثار با ارزشي را خلق آفريني کرده است.
تاریخچه نگارگریسلطان محمد: از زندگینامه استاد سطان محمد مصور تبریزی اطلاعات بسیار كم و اندك است. معلوم نیست در چه زمانی به دنیا آمده؛ اما آنچه روشن است زادگاه او تبریز بوده است. تبریز از دوره ایلخانان یعنی از آن زمانی كه رشیدالدین فضل‌الله مكتب هنری ربع‌رشیدی را در آن راه انداخت و هنرمندان را در آن گرد آورد، كانون تصویر (نقاشی) و تحریر (خطاطی) و هنرهای وابسته و بطور كلی هنر كتاب‌آرایی بود.
این سنت هنری تبریز استادان ناموری چون احمد موسی، شمس‌الدین، جنید، عبدالحی، میرعلی تبریزی خطاط و واضع خط زیبای نستعلیق پدیدآورد. سنتی كه این استادان در خطاطی و تاریخچه نگارگری پدیدار ساختند هنرمندان نسل های بعد در دورة تیموریان و تركمانان از آن بهره‌یاب شدند هنرمندانی چون پیراحمد باغشمالی تبریزی، پیراحمد زركوب تبریزی، میرعلی مصور تبریزی، قوام‌الدین مجلد تبریزی و غیره این سنت را ادامه دادند.
میرزا علی، یا میرزا محمد علی، هنرمند نگارگر ایرانی عصر صفوی، میانهٔ ۱۵۱۰ تا ۱۵۷۶ میلادی بود. قاضی احمد منشی قمی مورخ عصر صفوی و نگارندهٔ گلستان هنر، درباره او می نویسد: مولانا میرزا علی، فرزند سلطان محمد نگارگر، در هنر منظره سازی بی همتاست، همچنین می گوید که میرزای جوان، تحت نظارت پدرش سلطان محمد، در کتابخانهٔ شاه تهماسب به نگارگری مشغول بوده است.
تاریخ نگار عثمانی، مصطفی علی ( ۱۵۸۷ میلادی ) ، از میرزا علی نگارگر به عنوان هنرمندی برجسته و شهیر در تاریخچه نگارگری یاد می کند. دوران فعالیت میرزا علی، همزمان با سلطنت شاه تهماسب اول است. ابتدا در ۱۵۳۰ میلادی در کتابخانهٔ شاه تهماسب در تبریز مشغول گردیده، و تحت تعلیم بهترین هنرمندان عصر، از جمله پدرش سلطان محمد، از وی هنرمندی برجسته و استادی برای آینده ساخته شد. در ۱۵۵۰ میلادی، همزمان با زهدگرایی شاه تهماسب و بی علاقه شدن اش به نقاشی و هنر، میزا علی به دربار برادرزادهٔ شاه، یعنی سلطان ابراهیم میرزا پیوست.
اما چندی بعد و به سال ۱۵۵۸ زمانی که پایتخت به قزوین انتقال یافت، میرزا علی یکی از هنرمندان پیشرو کتابخانهٔ قزوین شد. نخستین آثار به جا مانده از وی، دو اثر در پنج گنج نظامی است که به دستور شاه تهماسب کتاب آرایی شده و هم اینک در کتابخانهٔ بریتانیا محفوظ است. میرزا به رغم جوانی، در کنار بزرگانی چون آقا میرک، میرسیدعلی و پدرشسلطان محمد، نگارگر این اثر بود.
تاریخچه نگارگریمحمود فرشچیان:
محمود فرشچیان در سال ۱۳۰۸ در شهر هنرپرور اصفهان دیده به جهان گشود. پدرش که مردی هنردوست بود با توجه به اشتیاق فرزند به هنر نقاشی او را به کارگاه استاد حاج میرزا آقا امامی رهنمون کرد. وی سپس در هنرستان هنرهای زیبای اصفهان از استاد عیسی بهادری تعلیم گرفت. پس از پایان این دوره به اروپا رفت و چند سالی در آنجا به مطالعه و بررسی آثار نقاشان برجسته غرب همت گماشت و در نتیجه همین مطالعات بود که به رهیافتی تازه از هنر نقاشان با معیارهای جهانی رسید.
محمود فرشچیان در حیطه نقاشی ایرانی به وجود آورنده سبک و مکتب خاصی است که در عین توجه به اصالت مبانی سنتی این هنر، با ابداع شیوه‌های نو، قابلیت و کارایی نقاشی ایرانی را در تاریخچه نگارگری افزایش داده است. او این هنر را غنا بخشید و از حالت الزامی یک پدیده متکی به شعر و ادبیات رها ساخت و رسالت و ارزشی در حد سایر هنرها در نقاشی ایرانی پدید آورد.
نقاشی‌های استاد آمیزه دلپذیری از اصالت و نوآوری است. وی با خطوط روان و ترکیب‌بندی‌های ظریف و مدور، راز و رمزها و اشارات درونی نهفته را در آثار خود به وجود می‌آورد. در همین حال با نوآوری در گزینش موضوع و پرداخت اثر به گستره‌ای فراتر از قالب‌های مرسوم می‌رسد. رنگهای تابناک و مواجی که در آثار استاد دیده میشود، آیتی است از ابتکار که افسانه‌ای به نظر می‌رسد.
نگارگری با پیوند میان تفکر و احساس هنرمند با دنیای واقعی گره خورده است . با نگاهی به تاریخچه نگارگری در ایران متوجه روند تغییرات این هنر از گذشته تا کنون می شویم . در بالا توضیح اولین مکتب نگارگری یعنی مکتب عباسی تا دوران معاصر را به اختصار انجام شد .
هر مکتب سبک و ویژگی های خاص خود را داراست . اما برای اشنایی با اصول اولیه نگارگری میتوان از طراحی نگارگری اغاز کرد. در دوره های آموزش طراحی نگارگری آکادمی رشیدی اصول پایه برای یادگیری تمام مکاتب را خواهید آموخت.
دیدگاهتان را بنویسید