تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری:تشعیر و تذهیب بخشی از هنر نگارگری هستند که در خدمت زیباسازی و دکوراسیون صفحات قرآنی، ادعیه و خط نوشته‌ها به کار می‌روند و در این حوزه هنری به اجرا گذاشته می‌شوند.
با این حال، تفاوتی در روش اجرایی و الگوها و طرح‌هایی که در این هنر نگارش و نقش‌آمیزی نمایش داده می‌شوند، وجود دارد. در این مقاله به تفاوت این دو هنر پرداخته‌ایم، با ما در آکادمی رشیدی همراه باشید.
پیش از بیان تفاوت تشعیر و تذهیب ابتدا هر کدام را معرفی می کنیم. تاریخچه و نوع هنر را بیان نموده و سپس به بیان تفاوت های تشعیر و تذهیب می پردازیم. زیرا قبل از اینکه تفاوتشان را بیان کنیم باید یک شناخت کلی و اجمالی از هر کدام داشته باشیم در غیر این صورت بیان تفاوت ها کاری بیهوده و بی معنی خواهد بود.
تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری
هنر تشعیر در نگارگری
تشعیر از ریشه کلمه شَعَر به معنای مو در زبان عربی گرفته شده است. برخی از صاحب نظران معتقدند که علت نامگذاری هنر تشعیر به این واژه به دلیل شباهت نقوش به مو باریک و نازک می باشد.
تشعیر، نقش هایی از 1 یا 2 رنگ است که در حاشیه و سرفصل های بعضی از کتاب ها و در و دیوار و پرده ها و فضاهای موجود در مجلس سازی ها و پرده های نقاشی ایرانی کشیده می شود و در جلدسازی و قلمدان سازی و قلم زنی بر روی فلز و نیز خطاطی مشاهده شده است .
در واقع تشعیر نوعی تزئین نسخ خطی است که در حاشیه نسخ یا مرقعات، معمولا با 1 یا 2 و حتی با 3 رنگ طلا انجام می شود. از آنجا که طراحی تشعیر که در اصل طراحی حیوانات و منظره و انواع واقسام آن است، معمولا با طلا و باقلم موهای خیلی ظریف انجام می شده است، ظرافت خطوط را به مو تشبیه کرده اند.
تشعیر به همراه تذهیب، برای تزئین حواشی بزرگتر در کتاب های خطی، شاید تحت تأثیر نقاشی چینی، از زمان تیموریان در ایران رایج شد. طرح ها و نگاره های غالب در ایجاد تشعیر، بیشتر صخره سنگ ها،حرکات ابر و باد، درختان متنوع،حیوانات خیالی و افسانه ای مثل سیمرغ و اژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازی های استادان و استفاده بی دریغ از طلای ناب می باشد. نامگذاری انواع تشعیر بیشتر بر اساس شیوه ها و فنون و جایگاه ارائه آن می باشد.
در تشعیر گیاهی، تصاویر بر بالا و پایین برگ ها و گل ها به زر یا رنگ های سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و مانند آن، بر حواشی کتاب ها کشیده می شود. در آرایه های تزئینی قرآن کریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده می شود.
2- تشعیر وحوش
در تشعیر وحوش که شامل دو نوع “نخجیری ” و “گرفت و گیر” است، طرح کلی تصاویر و نقش های انواع پرندگان و جانوران زمینی و دریایی و اساطیری در ترکیب های ویژه متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به صورت نمادین به وجود می آید. همچنین تصاویری از آسمان و ابرها و ستیغ کوهها و صخره ها در تشعیر را می توان دید.
تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری
تاریخچه هنر تشعیر
تشعیر ساخت و پرداخت حاشیه قاب تصویر یا متن می باشد که در دیوان و کتب خطی ایرانی دارای سابقه ای دیرینه است. هنر تشعیرسازی یا تشعیراندازی از حدود قرن 9 هجری قمری در کتب خطی دیده می شود. اما، در قرن های پیش تر نیز شکل های مختلف تزیین به کار می رفته است. در باورهای مذهبی، حتی قبل از پیدایش ادیان رسمی که دارای کتابت بوده اند، معمولا نمادهای حیوانی و بعضی اوقات ترکیب هایی از انسان و حیوان، وجود داشته است.
به همین سبب، نقوش جانوران از هنگامی که بشر نخستین آثار هنری خود را پدید آورده است به چشم می خورد. از دوره ساسانیان، آثار هنری فراوانی از تشعیرسازی در زمینه های مختلف صنایع دستی و معماری باقی مانده است. نقش های بسیار زیبایی در بشقاب ها، ساغرها، و حتی بافته های آن دوره به چشم می خورد که اغلب دارای شکل های جانوران گوناگون است.
پس از ورود اسلام به ایران، سلسله های ایرانی پیوسته سعی در ترویج و پیشرفت فرهنگ و هنر ایرانی داشته اند. در دوران سلجوقیان، هنر رونق بسیار داشت و هنرمندان مورد توجه و احترام بودند. در این عصر، هنرهای معماری، فلزکاری، نقاشی، تذهیب و تشعیر، صحافی و سایر هنرهای مربوط به کتاب آرایی رونق تمام داشت.
در اوایل عصر تیموریان، تمایل به استفاده از نقش های طبیعی گیاهی در کتاب آرایی و تزیین بعضی از نسخ خطی مشهود است و از همین زمان به بعد، رفته رفته تشعیرهایی زیبا با رنگ آمیزی های جذاب به وجود آمد. شاید این تشعیرها را بتوان کامل ترین روش آرایش کتاب به شمار آورد.
تشعیر اساساً رابطه بین تذهیب و تصویر است. روش نوینی در تشعیر بعدها به وجود آمد که برای اولین مرتبه از تصویر انسان نیز در آراستن و تزیین استفاده شد. در زمان سلطان احمد جلایر به آثاری برمی خوریم که تصاویر انسان، فرشتگان، و جانوران توأماً به کار رفته است.
کمی قبل از شروع زمان سلطنت شاه طهماسب اول صفوی، همه صفحات با طرح ها و نقوش طلایی آراسته و تزیین می شدند. در دوران او هنر تشعیر اندازی رواج خاصی یافت و متن یا موضوعات آن را مناظری همراه با نقوش انسان و حیوانات تشکیل می داد که معمولا با مایه رنگ های گوناگون طلایی نیز کار می شده است.
آیا میدانستید آکادمی رشیدی ، آموزش گام به گام تشعیر در نگارگری را در اختیار شما هنر دوستان قرار داده ؟ برای ادامه مطلب روی دوره آموزشی تشعیر در نگارگری کلیک کنید .
هنر تذهیب در نگارگری
هنر تذهیب و کتاب آرایی یکی از عظیم ترین و ظریف ترین هنرهای مسلمانان است که بر مبنای ارتباط روحی و معنوی با خداوند متعال برای اولین بار در آرایش کلام الله مجید به کار گرفته شد و هنرمندان ایرانی چنان با شوق و علاقه به این کار مبادرت ورزیدند که آن را نوعی عبادت به شمار می آوردند. آثار به جای مانده نه تنها هر بیننده ای را به وجد می آورد بلکه عمق ارادت و ایمان قلبی مذهب کاران ایرانی را به نمایش می گذارد.
تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری
تاریخچه هنر تذهیب
هنر کتاب آرائی مربوط به زمان پیش از اسلام بوده است و تاریخچه تذهیب به زمان پیش از اسلام یعنی زمان ساسانی می رسد. در قرون اولیه اسلامی ، مکروه بودن نقاشی و بی رغبتی نسبت به نقاشی موجب آن شد که هنرمندان و هنر دوستان به طرف تذهیب روی بیاورند و سپس هنر تذهیب در اختیار حکومتهای اسلامی قرار گرفت که برای زینت قرآن و به ترتیب استفاده برای فرامین حاکمان و عقد نامه اشراف و کتب هنری و تاریخی استفاده شد.
قرآن سده های 3 هجری قمری که از قدیمی ترین قرآن های تزئین شده اولیه اسلام می باشد بوسیله مذهبان مشهوری مانند ابن سقطی و استاد محمد آراسته گردید. در قرن 4 تذهیب در قرآن های با خط کوفی و همچنین خطوط دیگری همچون نسخ و ثلث که تحریر گشته بود در شماره صفحات و سر سوره ها و فهرست سوره ها و عدد آیات انجام می گردید.
یکی از زیباترین قرآن های موجود در موزه آستان قدس رضوی که مربوط به قرن های 5 و 6 می باشد به امضاء عثمان بن حسین بن ابوسهل وراق غزنوی می باشد.
در قرن های 7 و 8 هنر تذهیب تحول زیادی پیدا کرد. در دوره ایلخانیان به نهایت کمال ترقی خود در این زمان دست یافت و در زمان مغول استفاده از لاجورد و رنگ های سبز و قرمز را می توان مشاهده نمود.
تذهیب در زمان تیموری دوره اعتلای خود را گذراند و از آنجایی که پادشاهان تیموری مانند بای سنقر میرزا پسر شاهرخ مشوق هنر کتاب نویسی و کتاب آرائی بودند و از سراسر امپراتوری خود هنرمندان زیادی را در دارالعلم ، دربار و کتابخانه هرات جمع کردند. هنرمندانی مانند سید احمد نقاش ، خواجه علی مصور ، ملاّ علی مذهب ، غیاث الدین مذهب و محبعلی تبریزی از جمله آن هنرمندان می باشند.
دوره پیشرفت تذهیب تا زمان صفویه ادامه داشت، یکی از خصوصیات تذهیب در این زمان استفاده از تعداد تقارن بالاتر در اشکال بوده. رنگهای به کار رفته در این زمان طلا ، لاجورد ، شنجرف ، سبز ، زرد و مشکی است. از هنرمندان این دوره می توان از عبدالوهاب شیرازی ، محمود اصفهانی ، مظفر علی تبریزی و محمود مذهب نام برد.
هنر تذهیب و تشعیر هر دو زیرمجموعه‌ای از نگارگری به‌شمار می‌روند و برای تزئین و زیباسازی سطوح و حاشیه آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، با این حال، تفاوت‌هایی نیز با یکدیگر دارند. یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دو هنر شاخص، نوع نقوش و طرح‌های مورد استفاده است.
به‌طوری‌که برای تولید صنایع دستی تذهیب، عمدتاً از نقوش اسلیمی، ختایی، ترنج، شمسه، واگیره، لچکی و اشکال هندسی استفاده می‌شود. این در حالی است که نقوش مورد استفاده در هنر تشعیر بیشتر شامل گل و گیاهان، حیوانات و انسان‌ها است. همچنین نقوش مورد استفاده در هنر تذهیب، به‌طور کاملاً متقارن در پیرامون یک طرح ترسیم می‌شوند.
تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری در این است که در تشعیر به جای به کار بردن نقوش اسلیمی و هندسی، نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی طراحی می شود و البته از آنجایی که تشعیر مشتقی از کلمه مَشعر به معنی مو است، از این جهت در فضای میانی نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی به کار رفته در این هنر با خطوطی منحنی به باریکی یک تار مو هم مواجهیم که با پیچش های خاص خود حاصل چرخش قلمو، اجرا می شوند.
البته تشعیر بیشتر در حاشیه سازی و تزئینات آثار تصویری و نگارگری و خط نوشته هایی مانند اشعار و کلمات قصار به کار می رود و همانطور که اشاره شد در زمینه تزئین صفحات قرآنی بیشتر تذهیب به کار می رود.
از تفاوت تشعیر و تذهیب در نگارگری ، می توان به رنگ‌آمیزی در آثار ساخته شده اشاره کرد؛ به‌طوری‌که آثار تذهیب اغلب با طلاکوبی روی زمینه مشکی رنگ‌آمیزی می‌شوند، درحالیکه برای رنگ آمیزی آثار هنری تشعیر علاوه‌بر طلاکوبی از سایر رنگهای روشن و شفاف هم استفاده می‌شود.
دیدگاهتان را بنویسید