5 مورد در صنایع دستی فلزی ایران و انواع آن

صنایع دستی فلزی، از جمله صنایعی هستند که می توانند شاخه های مختلفی از هنر های دستی و سنتی ایران را در بر بگیرد. هر نمونه از این شاخه ها می تواند هنر های تازه ای را معرفی کند که تاریخچه ای قدیمی و کاربردی امروزی دارد.

معرفی صنایع دستی فلزی در ایران

صنایع دستی ایران را می توانیم به انواع و اقسام مختلفی تقسیم و طبقه بندی نماییم. صنایع دستی فلزی را عموما به صنایعی گویند که مواد اولیه ی آن فلز است و با به کار گیری انواع ابزار مختلف، می توانند با تغییر شکل بر روی فلز، آن را به یک وسیله یا چیز دیگری تبدیل کرد.

از جمله ی صنایع دستی فلزی ایران می توانیم به موارد مختلفی اشاره کنیم که از معروف ترین آن ها می توان به قلم زنی، حکاکی روی فلز و مشبک کاری اشاره کرد. در ادامه مطلب به معرفی هر کدام از این موارد می پردازیم.

قلم زنی، در صنایع دستی فلزی

این هنر را می توان یک هنر دستی فلزی بنامیم که در گذشته عموما بر روی ظروف نقره، مس و طلا انجام می شده است. قلم زنی یکی از هنر های دستی کاربردی و تزئینی در هنر صنایع دستی ایران است که طی آن هنر های مختلفی بر روی یک ظرف از جنس فلز های مختلف انجام می شود.

امروزه عموما هنر قلم زنی را می توانیم بر روی فلزاتی مانند مس و برنز مشاهده کنیم. هنر قلم زنی از تاریخچه ای خیلی طولانی و قوی ای در ایران برخوردار است.

این هنر به حدی مرسوم و ارزشمند بود که هنرمندان، خودشان ظرف و یا وسیله ای که می خواستند قلم زنی را بر روی آن انجام دهند درست می کردند.

اما امروزه این طور نیست و عموما کارگاه های مختلف مسگری، انواع ظروف و اشکال مسی را آماده می کنند و بر روی آن ها قلم زنی را انجام می دهند. جز اینکه یک هنرمند تاکید خاصی بر روی دست ساز بودن، یک اثر هنری مسی را داشته باشد. در این مورد مانند گذشته، هنرمند شخصاً برای ساختن چنین اثری اقدام می کند.

برای قلم زنی شما به ابزاری از جمله دستگاه خم کاری، سندان، موتور فرچه، کوره برقی، چکش، دستگاه قیر آب کنی، پرگار و انواع قلم آهنی نیاز دارید.

البته این گونه ابزار برای زمانی است که وسیله قرار است به دست خود هنرمند ساخته شود نه در کارگاه. تحقیقات حاکی از این است که هنر قلم زنی در دوره ی ساسانیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بوده است.

برای معرفی نحوه کار قلم زنی، نخست نیاز است که با استفاده از قیر آب شده، دور ظرف را قیر کاری کنید تا ضربات وارد شده بر روی ظرف، باعث خمیدگی کلی ظرف نشود. همچنین از جایی که قلم زنی عموما دارای تن صدای بالا است، قیر اندود کردن ظرف باعث می شود تا صدای کمتری از این کار تولید شود.

قلم زنی بر روی فلزات دارای مراحل مختلف و ریزه کاری های بسیار زیادی است و عموما تمامی افرادی که به سمت این هنر می روند از دقت بالایی در به نتیجه رساندن هنرشان، بهره می گیرند.

مشبک کاری بر روی فلز، در صنایع دستی فلزی

مشبک کاری فلز نیز یکی دیگر از صنایع دستی فلزی، ایران می باشد. این هنر در مکتب سلجوقیان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. وسیله هایی که با هنر مشبک کاری بر روی فلز ساخته می شوند هم قابلیت کاربردی دارند و هم قابلیت تزئینی، از این جهت می توانید از انواع ظروف مشبک کاری فلزی برای موارد مختلف استفاده کنید.

در گذشته جای شمعی ها و جای عودی ها از جمله مهم ترین و محبوب ترین ظروفی بودند که تحت هنر مشبک کاری فلزی قرار می گیرند. هنرمندان این هنر، این ظروف را به صورت حیوانات مختلف در می آوردند.

مشبک کاری بر روی فلز به عنوان یکی از هنر های صنایع دستی فلزی ایران، بر روی انواع ظروف مسی و و نقره انجام می شود. در این هنر، صفحه ای که طرح بر روی آن پیاده شده را دقیق می برند و برای صاف کردن طرح، از چکش های چوبی استفاده می کنند. برای در آوردن طرح مورد نظر عموما از اره مویی استفاده می شود.

مشبک کاری فلزی را بیشتر می توان در اصفهان مشاهده کرد. در هنر مشبک فلزی، تمام قسمت های پرتی که در صفحه زیر کار وجود دارد از کل طرح، جدا می شود و تمرکز کار تماما بر روی طرح نهایی آن گذاشته خواهد شد. اصلا به همین دلیل است که این هنر را هنر مشبک کاری فلز می نامند.

در طرح نهایی شما می توانید شاهد ترسیم های، مشبک مانندی بر روی یک ظرف و یا هر صفحه گود و تخت دیگری باشید.

علاوه بر اصفهان که مرکز این هنر است، شما می توانید انواع زیور آلات ساخته شده با این روش و یا انواع اسماء متبرکه مشبک کاری شده بر روی فلز را در استان آذربایجان شرقی نیز مشاهده کنید.

حکاکی بر روی فلز، در صنایع دستی فلزی

آخرین هنری که می خواهیم به عنوان یکی از معروف ترین هنر های صنایع دستی فلزی ایران به آن اشاره کنیم، هنر حکاکی بر روی فلز است. ابزاری که در این هنر به کار گرفته می شود، قلمی به نام منقاش است.

حکاکی بر روی فلز به طور معمول بر روی زمینه های مسی انجام می شود. تفاوت هنر حکاکی بر روی فلز با سایر هنر های نام برده در این است که در این هنر اکثرا تمامی نقش ها به صورت برجسته بر روی طرح دیده می شود و شما هیچ فرورفتگی را نخواهید دید.

در واقع، در هنر حکاکی بر روی فلز، اطراف طرح اصلی بر روی ظرف مورد نظر، برداشته و خالی می شود تا طرح نهایی به دست آید.

از فعال ترین استان هایی که در زمینه ی هنر حکاکی بر رو فلز، بسیار معروف و شناخته شده است، استان آذربایجان شرقی می باشد. حکاکی بر روی فلز در این استان به صورت اصولی انجام می شود و همین موضوع سبب شد تا یکی از هنرمندان فعال در این هنر، بتواند نشان مهر اصالت یونسکو را در رشته حکاکی روی نقره دریافت نماید.

لزوما باید بدانید که حکاکی بر روی فلز عمدتا بر روی شمعدان ها و یا آینه ها انجام می شود و ظروف تحت این هنر، عموما بیشتر قابلیت تزئینی دارند.

دیگر انواع صنایع دستی فلزی

فلزکاران و آهنگران ابزار آلاتی مثل چاقو، نعل، رکاب و … می ساختند. میخواهیم به چند مورد از ابزار آلات صنایع دستی فلزی بپردازیم.

چاقو

چاقو در صنایع دستی فلزی دارای انواع مختلفی می باشد که در استان کرمانشاه با استفاده از اسم رمزی که روی آن ایجاد می کنند، شناسنامه کرمانشاهی به آن میزنند. معمولا چاقو را لعاب نمی زنند زیرا بر این باورند که از کاربرد آن کم می شود. جالب است بدانید تیغه چاقوی کرندی به قدری محکم است که می توان به وسیله آن، آهن را تراشید . دسته چاقو معمولا از جنس شاخ گوزن، شاخ بز یا چوب های سخت می باشد.

بلور برنجی

این نوع سازه، لوله ای از جنس برنج است و تاریخچه آن به هزار سال پیش می رسد و در مناطق غربی کشور رونق بیشتری دارد. این سازه سنتی از لحاظ کاربرد به دو بخش تقسیم می شود که : “1. به عنوان ساز 2. به عنوان بافت صنایع دستی نظیر دوار و کشی” استفاده می شود.

زنگ

جنس این سازه دستی و سنتی از فلز برنج یا مسی است. آهنگران زنگ را به شکل استوانه و یک میله در داخل آن می سازند. از این نوع سازه دستی بیشتر برای آویزان کردن به گردن گوسفند و بز استفاده می شد تا اگر حیوان درنده ای به آن ها حمله کرد صدای آن بلند شود و بقیه گله و صاحب گله را بیدار کند.

نعل

تاریخچه این سازه به “سه هزار” سال پیش بر می گردد که در بخش های کوهستانی بسیار ویژه و مهم بود. مراحل ساخت نعل به این صورت است که در ابتدا به وسیله قطعه ای فلز و کوره، سندان، چکش، با بر روی فلزکوبیدن و در نظر گرفتن سایز سم اسب، نعل ساخته می شد.

نعل تراش

این نوع کارد (چاقو) دارای دسته چوبی و قوی است که طبق خواسته خود آهنگر می باشد. شکل این مدل کارد شبیه به داس است.

مسقل

این سازه دستی کاربردش در تیز کردن و سیقل دادن ابزار های فلزی می باشد. طرز ساخت مسقل به این صورت است که یک تکه فلز خشک که دو بار آبگیری و یک بار روغن دهی شده را به شکل دلخواه خود در می آورند. مهم است که در مراحل ساخت مسقل، لبه و دسته نیز تعبیه شود تا فردی که مشغول کار کردن با این سازه است، دچار اذیت نشود. اما امروز به علت استفاده از ابزار آلات صنعتی، استفاده از مسقل بسیار کمتر شده است.

ترازو دو کفه

پیشینه این مورد از سازه فلزی به هزار سال قبل برمی گردد. مراحل ساخت آن به روش کوبیدن می باشد. دو قطعه فلز را به این روش می سازند و سپس چوب خراطی شده ای که دارای دستگیره ای در وسط آن می باشد، به کمک یک حلقه به آن وصل می کنند. هر کفه آن توسط 3 تکه زنجیر که بین 70 تا 80 سانتی متر طول دارند با حلقه هایی به آن ها وصل می شوند.

رکاب

تاریخچه رکاب به 3 هزار سال قبل بر می گردد. روش ساخت رکاب کوبیدنی و چفت و بست می باشد. این سازه دستی یکی از بخش های اصلی تجهیزات اسب می باشد. برخی از این رکاب ها بر طبق سلیقه دارای طرح و نقش های زیبا می باشند. در گذشته معمولا زین اسب بزرگان دارای نقش های بسیاری بوده است.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.