معرفی جلیل ضیاپور نقاش ایرانی

جلیل ضیاپور، پیشتاز نقاشی مدرن در ایران است که برای بیش از نیم قرن به ترویج نوگرایی، اجتناب از تقلید، توجه به الهام‌گیری، گسترش دیدگاه و تحلیل آثار دیگران به منظور ارتقای اندیشه‌ هنری تلاش کرده و در این مسیر با موفقیت توانست پیروان فراوانی را به خود جذب کند.

بازگشت جلیل ضیاپور از فرانسه به ایران، باعث ورود نقاشی مدرن به ایران و بروز مجادلاتی بین شیوه‌های کهنه و نو شد. آثار نقاشی و نوشته‌های او و همفکرانش، این مجادلات را به مرحله جدیدی سوق داد. آشنایی‌اش با استادان فرانسوی و شیوه کوبیسم، این هنر را به ایران معرفی کرد و با جذب پیروان بسیار، دیدگاه‌های نوین در نقاشی را به هنردوستان نشان داد. در ادامه به معرفی و زندگی نامه کامل این هنرمند نامدار می‌ پردازیم با ما در آکادمی رشیدی همراه باشید.

زندگینامه جلیل ضیاپور

جلیل ضیاپور در بندر انزلی در سال ۱۲۹۹ هجری شمسی به دنیا آمد که پس از سال‌ها ورود به دنیای نقاشی، دری از دیدگاه‌های مدرنیستی را به جامعه‌ی ایران نشان داد. جلیل ضیاءپور، با فعالیت‌های پیوسته در طول زندگی خود، نقش تعیین‌کننده‌ای در هنر معاصر ایران ایفا کرد. وی پس از فارغ‌التحصیلی از دبیرستان، به تهران رفت و در هنرستان موسیقی تحصیلات خود را ادامه داد. اما در نهایت، در دانشکده‌ی هنرهای زیبا به صورت آکادمیک به فراگیری نقاشی پرداخت.

در دوران آموزش در دانشکده‌ی هنرهای زیبا، جلیل ضیاپور یکی از اولین آثار اکسپرسیونیستی (اکسپرسیونیسم نوعی اغراق در رنگ‌ها و شکل‌ها است) خود را با نام «قیام کاوه» خلق کرد. پس از پنج سال از شروع تحصیلات در دانشکده و دریافت نشان افتخار فرهنگی، او موفق شد بورسیه برای تحصیل در فرانسه را به دست آورد و به همراه افراد دیگری به این کشور سفر کرد.

دوران طلایی شکل‌گیری تفکر مدرنیستی جلیل ضیاپور، همین‌گونه با شروع تحصیلات دانشگاهی در فرانسه آغاز شد. او هم‌زمان با تحصیل در دانشگاه به آکادمی “آندره لوته” (André Lhote)، نقاش سبک کوبیسم فرانسوی، مراجعه کرد و با شیوه‌های نوین هنری آشنا شد. این تجربه به وی کمک کرد تا در هنگام خلق آثار خود از روش‌های نوین و مدرن استفاده کند و نقاشی‌هایی با سبکی منحصربه‌فرد و بازتابی از تجربیات خود به وجود آورد.

با حضور در آکادمی لوته، جلیل ضیاپور علاوه بر آشنایی با ساختارهای کوبیسم، تحت تأثیر تفکرات لوته در خصوص نقش فعال هنرمند در شکل‌گیری فرآیندهای اجتماعی قرار گرفت. لوته با تأکید بر نقش هنرمندان در شکل‌گیری جامعه و قدرت آن‌ها در تأثیرگذاری بر فرهنگ و ارزش‌های اجتماعی، جلیل ضیاپور را به فکر کردن و تأمل در این مسأله دعوت کرد. این تأثیر، به او کمک کرد که در آثار خود، به مسائل اجتماعی و فرهنگی توجه بیشتری داشته باشد و موضوعات پیچیده‌تری را با استفاده از شیوه‌های نوین و مدرن نقاشی، به تصویر بکشاند.

هم‌نشینی تعهد سیاسی و بیان هنری، زیربنای فکری جلیل ضیاپور در طول پنج سال حضورش در فرانسه را شکل داد. او در آنجا با جریان‌های مختلف فکری و هنری آشنا شده و تجربیات متنوعی را به دست آورد. پس از بازگشت به ایران در سال ۱۳۲۷، ضیاپور آتلیه‌ی خود را در خیابان تخت جمشید تأسیس کرد و با خلق آثاری جدید و نوآورانه، به شکل قابل توجهی در پیشبرد هنر مدرن ایران نقش بازی کرد.

تقریبا یک سال بعد از بازگشت به ایران، جلیل ضیاپور به‌همراه جمعی دیگر از هنرمندان نوگرای ایرانی از جمله غلامحسین غریب، حسن شیروانی، مرتضی حنانه و منوچهر شیبانی که به‌ترتیب در زمینه‌های نویسندگی، نمایش‌نامه‌نویسی، موسیقی و شعر فعالیت داشتند، انجمن «خروس جنگی» را راه‌اندازی کردند. این انجمن با هدف پرورش هنرهای مدرن و ترویج ایده‌های نوین در حوزه‌ی هنر تشکیل شده بود و اعضای آن در این راه، برنامه‌های گوناگونی را اجرا کردند.

در انتخاب خروس به‌عنوان نمادی از بیدارباش در فرهنگ ایرانی، جمعیت خواننده به نوعی با ساختار انتقادی مجله آشنا شده و از سوی دیگر، نمادی برای بیداری و برانگیختگی در جامعه بود. از جمله اهداف ابتداییِ شکل‌گیری انجمن «خروس جنگی»، تلاش برای آشناییِ هرچه بیشتر توده‌ی مردم با هنرمندان و هنر نوگرای ایرانی بود. این انجمن با انتشار مجله‌ی خروس جنگی، تلاش کرد تا مخاطبانش را با آثار و ایده‌های نوین هنری آشنا کند. علاوه بر این، این انجمن، با برگزاری نمایش‌های تئاتری و کنسرت‌های موسیقی، سعی در ترویج هنرهای مدرن و ترویج ایده‌های نوین در حوزه‌ی هنر داشت. در کل، این انجمن و مجله خروس جنگی، نقش مهمی در شکل‌گیری و پیشبرد جریان نوآور هنری در ایران ایفا کردند.

تلاقی زمانی تأسیس مجله “خروس جنگی” با آغاز سلطنت محمدرضا پهلوی، در واقع به اعضای این انجمن امکان رساندن نظرات خود به صورت رَساتر و بی‌پرواتر از هر وقت دیگری، در قالب مقالات انتقادی در اختیار مخاطبان خود قرار داد. در دوران پهلوی اول، برخی از هنرمندان و نویسندگان به دلیل محدودیت‌هایی که بر آزادی بیان و نظرسنجی وجود داشت، مجبور به خاموشی شده بودند.

اما با تأسیس مجله “خروس جنگی” توسط جلیل ضیاپور و همکارانش، این اعضا می‌توانستند نظرات خود را در قالب مقالات انتقادی منتشر کنند و در صورت لزوم، به واسطه‌ی نامزدهایشان در انتخابات، این نظرات را به عموم مردم منتقل کنند. به همین دلیل، این مجله با تأکید بر نقد سیاسی و اجتماعی، با هدف القاء اندیشه‌های نوین در بین مردم، مورد استقبال قرار گرفت.

انتشار مجله “خروس جنگی” به سردبیری جلیل ضیاپور فقط تا شماره پنجم پیش رفت. این مجله با تأکید بر نقد سیاسی و اجتماعی، با هدف القاء اندیشه‌های نوین در بین مردم، مورد استقبال قرار گرفت. اما اعضای اداره‌ی فرهنگ در آن دوران، به دلیل نادیده گرفتن تفاوت و تمایز بین واژه‌های کوبیسم و کمونیسم، اشتباهاً مجله را با نام کمونیستی تلقی کردند و این موجب شد که پس از مدت کوتاهی، مجله توقیف شود.

برای جلوگیری از بیشتر شدن مشکلات، جلیل ضیاپور و اعضای دیگر انجمن “خروس جنگی”، تصمیم گرفتند که به جای ادامه‌ی انتشار مجله، از نمایش‌های تئاتری و موسیقی برای انتشار پیام‌های خود استفاده کنند. در کل، توقیف این مجله نشان دهنده‌ی محدودیت‌ها و مسدودیت‌هایی بود که در دوران پهلوی بر آزادی بیان و نظرسنجی وجود داشت.

با پادرمیانی جلیل ضیاپور و توضیح در خصوص مبنای فکری و هنری کوبیسم، مجله “خروس جنگی” با نام تازه‌ای دوباره فعالیت خود را از سر گرفت. اما نشریه‌ی نوپا با نام “کویر” نیز تا دو شماره بیشتر ادامه نیافت. در این دوره، هوشنگ ایرانی، شاعر تندروی سبک سورئال، به تیم مجله پیوست و با اضافه شدن او، مجله با محتوایی نوآورانه‌تر و جریانی‌تر به چاپ رسید.

اما پس از مدتی، جلیل ضیاپور به دلایل شخصی و اعتراض به محدودیت‌های قرار گرفتن روی هنرمندان و نویسندگان، از همکاری با مجله انصراف داد. در کل، مجله “خروس جنگی” و نشریه “کویر”، نمونه‌هایی از جریان نوآور هنری در دوران پهلوی بودند که به دلیل محدودیت‌ها و مسدودیت‌هایی که بر آزادی بیان و نظرسنجی وجود داشت، با مشکلاتی روبرو شده و نشان دهنده‌ی نیاز جامعه به آزادی بیان و تحرر فکری بودند.

توقیف مجله “خروس جنگی” فقط به برداشت اشتباه از یک کلمه خلاصه نمی‌شد. در واقع، مبارزه با سنت‌گرایی در هنر ایران یکی‌ دیگر از ریشه‌های مخالفت با آن بود. در دورانی که مجله انتشار می‌یافت، آتلیه‌ی جلیل ضیاپور مکانی محوری برای بحث‌های داغ هنرمندان در رابطه با دیدگاه‌های مدرنیستی در مواجهه با سبک‌های سنتی هنر ایران بود. هنرمندانی مانند بهمن محصص، صادق هدایت و … نیز در این فضا حضور یافتند و این محیط به عنوان یک فضای آزاد برای بحث و تبادل نظر درباره‌ی هنر و ادبیات، بسیار مورد توجه هنرمندان و ادبیات‌پژوهان بود.

این فضا به طور گسترده‌ای در تبلیغ و ترویج ایده‌ها و ارزش‌های جدید در هنر و ادبیات در دوران پهلوی موثر بود و به آموزش و پرورش نسل جدیدی از هنرمندان و ادبیات‌پژوهان کمک کرد. بنابراین، مجله “خروس جنگی” و آتلیه‌ی جلیل ضیاپور، نه تنها به عنوان نمونه‌هایی از جریان نوآور هنری، بلکه به عنوان مراکزی برای ترویج ایده‌های نو و آموزش و پرورش نسل جدیدی از هنرمندان و ادبیات‌پژوهان، در دوران پهلوی بسیار مهم بودند.

محور فعالیت انجمن “خروس جنگی” در تضاد با دیدگاه نقاشان رسمی و دانشگاهی بود. این انجمن با تأکید بر نقد سیاسی و اجتماعی، با هدف القاء اندیشه‌های نوین در بین مردم، مورد استقبال قرار گرفت. اما بخشی از جامعه‌ی هنرمندانِ سنت‌گرا، به دلیل تعصبات و محدودیت‌هایی که در برابر ایده‌های نوین وجود داشت، فعالیت‌های این انجمن را نادیده گرفتند.

جلیل ضیاپور و هم‌کارانش دست از تلاش برای معرفی هنر مدرن به جامعه‌ی سنت‌زده‌ی ایرانی برنداشتند و با حضور مداوم در محافل فرهنگی و ارائه‌ی دیدگاه‌های فکری خود، به اشاعه‌ی هرچه بیشتر هنر مدرنیستی پرداختند. اما در نهایت، مخالفت‌ نگاه سنت‌گرا تأثیر خود را گذاشت و به تاریکی مسیر تازه‌ای که «خروس جنگی» چراغ راهش بود منجر شد.

نقاشی “زینب خاتون” اثر جلیل ضیاپور است که در سال ۱۳۴۱ خلق شده است. این نقاشی، نمونه‌ای از آثاری است که نشان دهنده تأثیرات هنر مدرن بر روی ضیاءپور است. در این نقاشی، جلیل ضیاپور به صورت نوآورانه از رنگ‌های روشن و شفاف استفاده کرده است و شکل‌های سنتی را به شکلی مدرن و آبستره ترسیم کرده است. در واقع، این نقاشی می‌تواند نمونه‌ای از تلاش ضیاءپور برای تلفیق بین سنت و نوآوری در هنر باشد و از تأثیرات تحصیل در فرانسه و فراگیری هنر مدرن بر روی او خبر دهد. نقاشی “زینب خاتون”، از نمونه‌های مهم هنر مدرن ایران است که بیانگر تلاش هنرمندان برای آموزش و پرورش نسل جدیدی از هنرمندان در قالب یک تحول هنری بوده است.

“زینب خاتون” نمونه‌ای از نگاه هنرمند به اصول زیباشناختی کوبیسم در بستری بومی و محلی است. این نقاشی، با تلفیق شکل‌های سنتی و نوآوری‌های هنری مدرن، نشان دهنده تلاش جلیل ضیاپور برای پرورش اصول هنر مدرن در بستر فرهنگ و هنر ایرانی است.

همچنین، در سال ۱۳۴۱، هم‌زمان با برگزاری دومین دوسالانه‌ی تهران، این نقاشی برای جلیل ضیاپور جایزه‌ی نخست را به ارمغان آورد. با موفقیت‌هایی که جلیل ضیاپور در زمینه‌ی هنر مدرن ایران داشت، او به عنوان یکی از جریان‌های پیشگام در ایجاد تحولات هنری در دوران پهلوی شناخته شد.

کاترین ناهیدی، پژوهش‌گر هنر، در توصیف نقاشی “زینب خاتون” از جلیل ضیاپور این گونه می گوید:

زینب خاتون، نمایش‌دهنده‌ی تصویر زنی در حال شانه زدن موهایش در حمامی عمومی است؛ فیگوری پیچ‌وتاب‌خورده‌ در مقابل کاشی‌هایی زرد و سبز و آبی‌رنگ. پالت رنگی بدن زن با سایه‌های قهوه‌ای و سیاه در کنار دست‌ها و پاهای حنازده در کانون توجه است. تاکید هندسی بر ساختار کاشی‌ها به جلوه‌ی هندسی نقاشی کمک شایانی کرده است و آن را با وجود عدم پرسپکتیو، از تخت بودن خارج کرده است.

ارجاع جلیل ضیاءپور به حمام، تداعی‌گر تصویری اوریانتالیستی از صحنه‌های حمام شرقی است که در عین حال تضاد خود را با نگاه‌های شرق‌شناسانه‌ی زمان خود حفظ کرده است. او در اثر خود با به نمایش گذاشتن مفهومی نامتعارف از صحنه‌ی حمام، به ریشه‌های سنت تصویری بومی و محلی ارجاع می‌دهد. علاوه‌بر این به‌طور آشکاری سنت‌های نقاشی دوران گذشته‌ی ایران را می‌شکند و آشنایی خود را نسبت به مدرنیسم ایرانی با زبانی کوبیسمی در معرض نمایش قرار می‌دهد.

با گذشت سال‌های زیادی از دوران کاری جلیل ضیاپور، او به عنوان یکی از بنیان‌گذاران نقد هنری و سبک کوبیسم در ایران شناخته می‌شود. ضیاپور بخش زیادی از عمرش را به سفرهایی به نواحی مختلف ایران اختصاص داد تا با نگاهی عمیق‌تر به مردم‌شناسی، فرهنگ و هنر این مناطق، در آثارش بپردازد.

او در آثار خود، به تلفیق بین عناصر سنتی و نوآوری‌های هنری مدرن پرداخت و با ایجاد طرح‌هایی با اجزای جدا نشدنی و استفاده از رنگ‌های روشن و شفاف، شکل‌های سنتی را به شکلی نوآورانه به تصویر کشید. جلیل ضیاپور در آثار خود، به تصویر کشیدن زندگی ایلیاتی‌ها و عشایر و پای‌بندی به سطوح سنتی ایرانی، با تلفیق آن با کوبیسم، از ویژگی‌های اصلی آثارش بود.

جلیل ضیاپور تا آخرین سال‌های عمرش با وجود بیماری سختی که داشت، به تدریس هنر نوگرای ایرانی در دانشگاه‌های ایران ادامه داد. او همواره تلاش می‌کرد تا نسل جوان را با نوگرایی برآمده از مدرنیته آشنا کند و اصول هنر مدرن را به آنها آموزش دهد. او در دانشگاه‌های مختلف ایران، از جمله دانشگاه هنر تهران و دانشگاه هنر اصفهان، درس می‌داد و دانشجویان را به تولید آثار هنری با استفاده از اصول هنر مدرن و تلفیق آن با عناصر سنتی ایرانی تشویق می‌کرد. جلیل ضیاپور با برگزاری نمایشگاه‌های هنری و سخنرانی‌هایی درباره هنر مدرن، به ترویج هنر مدرن در ایران کمک می‌کرد.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.