تشعیر در نگارگری – 6 چیز که باید از تشعیر بدانید

هنر تشعیر در نگارگری چیست؟ برای پاسخ دادن به این سوال بایستی با نقاشی سنتی و هنر نگارگری ایرانی آشنا باشید. تذهیب و تشعیر از شاخه های هنر نگارگری (نقاشی کلاسیک ایرانی) بشمار می روند. تشعیر ساده و طرح های پیچیده ایی که هنرمندان بر روی متریال های مختلف پیاده سازی می کنند برای علاقه مندان به صنایع دستی ایرانی جذابیت دارد.

هنر تشعیر در نگارگری به یک تکنیک خاص اشاره دارد که در نقاشی سنتی و هنر نگارگری ایرانی به کار می‌رود. تذهیب و تشعیر از شاخه‌هایی هستند که در هنر نگارگری کلاسیک ایرانی قرار می‌گیرند. تشعیر با استفاده از طرح‌های ساده یا پیچیده‌ای که هنرمندان روی مواد مختلف پیاده‌سازی می‌کنند، جذابیت خاصی برای علاقه‌مندان به صنایع دستی ایرانی دارد. این تکنیک هنری توانسته است به وسیلهٔ ترکیب رنگ‌ها و طرح‌ها، تصاویری شگفت‌انگیز و زیبا را ایجاد کند که هنر و ذوق هنرمند را به خوبی به نمایش می‌گذارد. تشعیر علاوه بر استفاده از طرح‌های سنتی، همچنین امکان استفاده از خلاقیت و نوآوری را به هنرمندان می‌دهد تا طرح‌های منحصر به فرد خود را ایجاد کنند و تجربه‌ای منحصر به فرد را به مخاطبان ارائه دهند. به‌طور کلی، هنر تشعیر از جمله اصول اصلی در نقاشی سنتی ایرانی است که با زیبایی و تنوع خاص خود، از طریق صنایع دستی ایرانی به جهانیان معرفی شده است.

تشعیر چیست ؟

تشعیر اصطلاحی در نگارگری و نقاشی ایرانی است. تشعیر در لغت به معانی موی بر آوردن بچه در شکم و نیز موی را داخل مَوزه کردن و آستر کردن موزه به موی آمده است (شاد؛ نفیسی ، ذیل واژه ) و در اصطلاح ، نقوشی از یک یا دو رنگ است که در حاشیه و سرفصل های برخی کتب و در و دیوار و پرده ها و فضاهای موجود در مجلس سازی ها و پرده های نقاشی ایرانی کشیده می شود و در جلدسازی و قلمدان سازی و قلم زنی بر روی فلز و نیز خطاطی دیده شده است .

تشعیر از شَعْر (مو) گرفته شده است و به نقوش بسیار ریز از گیاه و پرنده و درخت اطلاق می شود.

هنر تشعیر، یکی از انواع صنایع دستی ایرانی است که همراه با تذهیب در زمره هنرهای ظریف و تزئینی به‌شمار می‌روند. این هنر در ابتدا برای آراستن نسخه‌های خطی کتاب‌ها، مرقعات و آثار نگارگری مورد استفاده قرار می‌گرفت؛ اما امروزه این هنر کلاسیک ایرانی برای ساخت ظروف تشعیر و نقش‌زنی روی سایر سطوح نظیر در و دیوار و پرده‌ها نیز کاربرد دارد.

طرح‌ها و نگاره‌های غالب در ساختن تشعیر، بیشتر صخره سنگ‌ها، حرکات ابر و باد، درختان متنوع، حیوانات خیالی و افسانه‌ای مانند سیمرغ و اژدها، حیوانات وحشی در حال جست و خیز، پرندگان و حیوانات کوچک با قلم اندازی‌های استادان و استفاده بی‌دریغ از طلای ناب است.

در ایام حال، تشعیر به طرق متعددی مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر کاربردهایی که قبلاً بیان شد، امروزه تشعیر در تزیین حاشیه برخی از کتاب‌ها، پرده‌ها، فضای مجلس سازی‌ها، پرده‌های نقاشی، قلمدان‌سازی، قلم‌زنی و حتی خطاطی نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد. در واقع، معنای واژه “تشعیر” به ریشهٔ آن برمی‌گردد و از کلمهٔ “شَعر” به معنای “مو” اقتباس شده است، زیرا طرح‌ها و نقوشی که در تشعیر استفاده می‌شوند، بسیار ریز و با جزئیات گیاهان، پرندگان و درختان را به تصویر می‌کشند. به علت اینکه طرح‌های تشعیر با استفاده از موهای بسیار نازک و ظریف انجام می‌شود، ظرافت آنها را به مو ارتباط داده‌اند و این نام را برای آن انتخاب کرده‌اند.

نظر استاد سمیه رشیدی راجب تشعیر در نگارگری

یکی از زیرشاخه های نگارگر‌ی‌ست.
این هنرکاربردهای فراوانی دارد.
اغلب با رنگ های محدود و بیشتر استفاده فراوان از رنگ طلایی‌ست.
شامل نقوش حیوانات و گیاهان است.
می‌توان به تکنیک هایی که با رنگ های محدود یک و نهایتا ۳ رنگ اجرا میشوند، نیز تشعیر گفت.
گاهی در حاشیه سازی های مرقعات و همچنین به عنوان متن اصلی کار می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
این حرفه نیز مانند دیگر شاخه های هنر نگارگری بسیار پرکاربرد است و بر روی هر چیزی که قابلیت نقش پذیری داشته باشد می‌تواند قرار گیرد.
در اجرای رنگی طرح ها، در تشعیر بیشتر خطوط و قلم گیری ها مطرح است و در گل و مرغ بیشتر پرداز یا پرداخت های لطیف و در تذهیب بیشتر رنگ گذاری و قلم گیری های ظریف مطرح است.
و در نگارگری همه اینها به یک اندازه مهم هستند.
برای ورود به هنر نگارگری توصیه میکنم از درب اصلی وارد شوید و سریعتر به راهروهای اصلی که همان تذهیب و تشعیر و گل و مرغ است برسید.

آیا میدانستید آکادمی رشیدی ، آموزش گام به گام تشعیر در نگارگری را در اختیار شما هنر دوستان قرار داده ؟ برای ادامه مطلب روی کلیک کنید .

تشعیر از چه تاریخی وارد فرهنگ ایران شد ؟

تشعیر، به عنوان یک هنر، به ساخت و پرداخت حاشیه در اطراف قاب تصویر یا متن در دیوان‌ها و کتب خطی ایرانی اشاره دارد. این هنر دارای یک سابقهٔ بسیار قدیمی است و از قرن نهم هجری قمری در کتب خطی دیده می‌شود. با این حال، در قرون قبل نیز از تزیینات مختلف استفاده می‌شد.

در باورهای مذهبی، حتی قبل از ظهور ادیان رسمی که دارای نظام‌نویسی بودند، نمادهای حیوانی و گاهاً ترکیب‌هایی از انسان و حیوان وجود داشته است. به همین دلیل، نقوش حیوانات از زمانی که بشر نخستین آثار هنری خود را خلق کرده است، مشاهده می‌شود. از دورهٔ ساسانیان، آثار هنری فراوانی از تشعیر در زمینهٔ صنایع دستی و معماری باقی مانده است. نقش‌های بسیار زیبا در بشقاب‌ها، ساغرها و حتی بافته‌های آن دوره به چشم می‌خورد که اکثراً شامل شکل‌های مختلف حیوانات می‌باشند.

پس از ورود اسلام به ایران، سلسله‌های ایرانی سعی کردند تا فرهنگ و هنر ایرانی را ترویج و پیشرفت دهند. در دوران سلجوقیان، هنر رونق زیادی داشت و هنرمندان مورد توجه و احترام قرار می‌گرفتند. در این دوره، هنرهای معماری، فلزکاری، نقاشی، تذهیب، تشعیر، صحافی و سایر هنرهای مربوط به کتاب‌آرایی در گستره‌ای وسیع به توسعه و پیشرفت رسیدند.

هنر تذهیب – تذهیب در نگارگری و کاربرد های آن

میخوای بیشتر راجب تذهیب در نگارگری بدونی ؟ اینجا رو کلیک کن

در اوایل عصر تیموریان، علاقه به استفاده از نقوش گیاهی طبیعی در کتاب‌آرایی و تزیین برخی نسخه‌های خطی مشهود است. از این دوره به بعد، تشعیرهای زیبا با رنگ‌آمیزی جذاب پدید آمدند و می‌توان آنها را به عنوان روش کامل‌ترین آرایش کتاب تلقی کرد.

تشعیر در اصل یک رابطه بین تذهیب و تصویر است. شیوه‌ای جدید در تشعیر بعدها ظهور کرد که برای نخستین بار از تصویر انسان نیز در آرایش و تزیین استفاده شد. در دورهٔ سلطان احمد جلایر، آثاری دیده می‌شود که تصاویر انسان، فرشتگان و جانوران به طور همزمان در آنها به کار رفته است.

از هنرمندان معروف دوره‌های قبل، می‌توان به “صالح مذهب“، “میرزا عبد العلی مذهب” و “میرزا شکرالله” اشاره کرد. همچنین، برخی از هنرمندان تذهیب‌کار هم ماهارت در تشعیر داشتند و برخی از تذهیب‌کاران هم در تشعیر مهارت بسزایی داشتند. ابزار کار در تشعیر نیز همان ابزار کار تذهیب است.

پیش از آغاز دوره سلطنت شاه طهماسب اول صفوی، صفحات کتاب‌ها به طرح‌ها و نقوش طلایی آراسته و تزیین می‌شدند. در زمان وی، هنر تشعیر اندازی رواج یافت و متن یا موضوعات آن را به تصاویری همراه با نقوش انسان و حیوانات تشکیل می‌داد که اغلب با استفاده از رنگ‌های مختلف طلایی نیز تزئین می‌شد.

انواع تشعیر

نام گذاری انواع تشعیر بیشتر بر اساس روش ها و فنون و جایگاه ارائه آن است. این جرفه بر دو قسم است: تشعیر گیاهی یا تشعیر گل و بوته و تشعیر وحوش. در تشعیر گیاهی ، تصاویر بر بالا و پایین برگ ها و گل ها به زر یا رنگ های سفید یا آبی یا مایه اصلی و ته رنگ لاجورد یا سیاه یا گِل ماشی و امثال آن ، بر حواشی کتب کشیده می شود.

در آرایه های تزئینی قرآن کریم و جلد آن، علاوه بر تذهیب، فقط از این نوع تشعیر استفاده می گردد. در تشعیر وحوش که بر دو نوع نخجیری و گرفت و گیر است، طرح کلی تصاویر و نقوش انواع پرندگان و جانوران زمینی ، دریایی و اساطیری در ترکیب های خاص متناسب با موضوع اصلی کتاب با کمترین رنگ و به صورت نمادین پدید می آید. همچنین تصاویری از آسمان و ابرها و ستیغ کوه ها و صخره ها در تشعیر دیده می شود.

ترکیب بندی و حرکت در آنها، غالبا به صورتی است که موجب تنوع در دید و دنبال کردن چشم و حرکت در اطراف تصویر و هدایت آن به درون تصویر می گردد. این نگاه مانع از خسته شدن چشم و یکنواختی شده و همچنین نشاط و حرکت در دید مخاطب را به دنبال داشته است. دانش و فهم هنر تجسمی در پرداخت آنها بیانگر درک عمیق و ذوق بالای هنرمندان نقاش ایرانی بوده است.

هنر نگارگری – تاریخچه، سبک ها و کاربردهای آن

همه چیز درباره هنر نگارگری و کاربرد های آن

نقوش تشعیر

نقوش تشعیرایرانی اسلامی اصولاً بر دو گروه نقوش هندسی و نقوش گیاهی مشتمل اند. در تذهیب وتشعیر ، این دو خانوادهٔ نقوش غالباً باهم می آمیزند و ترکیبی بی نظیر، زیبا، و متعادل را به وجود می آورند. نقوش هندسی ایرانی اسلامی اصطلاحاً گره گفته می شود و نقوش گیاهی ایرانی – اسلامی اصطلاحاً اسلیمی گفته می شوند.

نام مُفردات نقوش گیاهی ایرانی اسلامی که اصطلاحاً به آنها آلت گفته می شوند، عبارت است از دانهٔ بلوط، ماکو، طبل، شِش، برگ چناری، ترقه، ستارهٔ چهار پَر، ستارهٔ پنج پَر، ستارهٔ شش پَر، سَکرو، سُرمه دان، پنج شُل، پنج تُند، پنج باز و … . این مفردات در نقش های هندسی متنوعی با یکدیگر ترکیب شده واصطلاحاً گره های متفاوتی را ایجاد می کنند.

نقوش اسلیمی از ترکیب انواع اسلیمی ها و ختایی ها به وجود می آید. اسلیمی ها در انواع فیلی یا خرطومی ، دهان اژدری ، ماری ، ابری ، گلدار ، برگی ، باچنگ ، ساده ، توپُر و… طراحی می شود.

نام مفردات ختائی نیز عبارت است از گل، نیمل، گل سه پَر، گل چهار پَر، گل پنج پَر، گل لاله عباسی، غنچه، برگ، برگ چناری، برگ کنگره ای، ابرک، گِره، چنگ، بند، ساقه، شرفه و…. این مفردات تحت قواعد خاص خود بر محور اسلیمی ها می نشینند و با هم ترکیب می شوند.

اسلیمی ها و ختائی ها در قالب ها و فرم های متنوع و گوناگونی با هم ترکیب و طراحی می شوند، بعضی از مهم ترین این قالب ها عبارتند از سرلوحه ها (در انواع تاج، نیم تاج، چهارگوش، چشمه ای، گنبدی)، ترنجی، شمسه، لچک ترنج و… . نقوش تشعیر ایرانی – اسلامی نیز اساساً بر دو گروه نقوش الهام گرفته از نگارگری و نقوش گیاهی مشتمل اند.

نقوش گیاهی در اینجا نیز اسلیمی خوانده می شوند که جزئیات آن در بالا شرح داده شد. نام مفردات نقوش الهام گرفته از نگارگری اغلب از نام حیوانات و گیاهان گرفته شده است که عبارت اند از ابر، گل، بوته، درخت، کوه، صخره، سنگ، اسب، شیر، خرگوش، آهو، روباه، اژدها، پرندگان، سیمرغ و … . تقسیم بندی معتبر دیگری که در مورد نقوش الهام گرفته از نگارگری در تشعیر به کار می رود از آنِ اسکندر اسکندر پورخرمی است که نقوش تشعیر را به صور انسانی، صور جمادی، صور نباتی، صور حیوانی و صور خیالی تقسیم کرده است.

این مفردات با توجه به فضای در نظر گرفته شده برای تشعیر با هم ترکیب شده و فضای خالی مابین آنها با انبوهی از گیاهان و درختان مُلهِم از نگارگری پوشانده می شود تا جایی که غالباً برای یافتن یک آهو یا پرنده می بایست با دقت زیاد به نقوش تشعیر نگاه کنیم.

آیا میدانستید آکادمی رشیدی ، آموزش گام به گام تشعیر در نگارگری را در اختیار شما هنر دوستان قرار داده ؟ برای ادامه مطلب روی دوره آموزشی تشعیر در نگارگری کلیک کنید .

آشنایی با ابزار و رنگ های مورد نیاز نقاشی تشعیر

ابزار کار هنر نقاشی تشعیر همان ابزار کار نقاشی در تذهیب می باشد و رنگ سفید با استفاده از رنگ هایی که در متن کار به کار می رود، پوشش داده و در نهایت متن کار به رنگ های متنوعی در می آید.

برای رنگ آمیزی به صورت اصولی باید فقط از رنگ طلایی و یا مشتقات آن مانند: طلایی متمایل به سبز رنگ مسی، طلای متمایل به قرمز رنگ شنجرفی، طلایی متمایل به زرد و نارنجی رنگ اشرفی استفاده شود و همچنین از همین طیف رنگی برای رنگ آمیزی متن کار نیز استفاده می شود.(اگر به هنر قلم زنی روی مس علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را بخوانید)

البته در هنر تشعیر به طور معمول از طلای یک رنگ یا دو رنگ روی زمینه و با رنگی تیره تر از رنگ زمینه کار می شود، گاهی نیز دیده می شود که از رنگ دیگری جز طلایی برای رنگ آمیزی نقوش استفاده می شود، اما در این مورد خاص نیز فقط از رنگ اخرا که قرمز متمایل به قهوه ای است با تونالیته هایش و رنگ آبی استفاده می کنند.

کاربرد های تشعیر در نگارگری

امروزه ، بسیاری از متریال هایی که در گوشه کناره های زندگی مان میبینیم از تشعیر برای زیبا ساختن آنان استفاده کرده اند .

این حرفه ، چه در شرکت های صنعتی و چه در قالی بافی ، مجسمه سازی ، صنایع چوب ، سفال گری و … ، کاربرد های زیادی دارد .

علاوه‌بر زیباسازی و تزئین جلد و صفحات کتاب‌های نفیس و آراستن در و دیوارهای اماکن مذهبی و فرهنگی، یکی دیگر از کاربردهای آن در زینت دادن به ظروف فلزی آشپزخانه و پذیرایی، به‌خصوص ظروف مسی است.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند .

برخی از صنایع تزئینی با استفاده از تشعیر در محصولات بازار مینا در اصفهان :