7 مورد درباره صنایع دستی سنگی و انواع آن

صنایع دستی سنگی ایران، میراثی ماندگار از تمدن چند هزار ساله ایران و صنایع دستی به جا مانده آن، میراث ماندگار بسیاری برای ما، مردم امروز این کشور کهن به یادگار گذاشته که مجموعه این میراث، هویت تاریخی و ملی ایران را تشکیل می دهد. این میراث، مظاهر و جلوه های متنوع و متعددی دارد که هر یک از آن ها به نحوی، گذشته درخشان و تمدن باستانی این مرز و بوم را بازگو می کند. یکی از این مظاهر که در شاخه های متنوعی خود نمایی می کند و بازگو کننده هویت و ذوق و هنر ایرانیان است، صنایع دستی است.

حرفه ی صنایع دستی به قدری وسیع و گسترده است که هیچکس نمی تواند ادعا کند همه صنایع دستی را می شناسد. هنر و به خصوص صنایع دستی مانند دریایی بی پایان می ماند که هیچ ساحلی را نمی توان برای ان متصور شد. یکی از شاخه های صنایع دستی، صنایع دستی سنگی است که در این مقاله به آن می پردازیم .

صنایع دستی در ایران

هدف از این مقاله آشنایی شما با صنایع دستی سنگی و انواع آن در ایران است. ویژگی های منحصر به فرد سنگ، سبب شده که این جسم از قدیم تا کنون برای انسان از اهمیت خاصی و بالایی برخوردار باشد.

از مهم ترین ویژگی های صنایع سنگی این است که به هیچ وجه نمی سوزند، نمی پوسند، خرد نمی شوند و زنگ نمی زنند. این ویژگی های منحصر به فرد سبب شد که انسان در طول تاریخ از اجسام سنگی، به گونه های مختلف اعم از ساخت ابزار های کشاورزی، تجهیزات شکار، ساخت خانه، مجسمه سازی، ساخت وسایل تزیینی و … استفاده کند.

این بحث سبب شد که در حال حاضر آثار تاریخی زیاد و متنوعی از جنس سنگ باقی بماند که از معروف ترین آن ها می توان به نقش برجسته های نقش رستم در فارس، تخت جمشید، مجسمه های شیر سنگی در انواع آرامگاه ها، ستون های مسجد وکیل شیراز و … اشاره نمود. طبیعتا با وجود چنین آثاری، صنایع دستی سنگی مختلفی می توان با استفاده از این اجسام تولید کرد که در ادامه این مطلب به معرفی انواع صنایع دستی سنگی می پردازیم.

به طور کلی صنایع دستی سنگی، صنایعی هستند که عنصر و ماده ی اولیه ی آن ها سنگ می باشد. از آنجایی که تنوع انواع سنگ در کشور ما بسیار زیاد است از سنگ های مختلفی در صنایع سنگی استفاده می شود که از مهم ترین آن ها می توان به سنگ های سنگ سیاه، سنگ گندمی، سنگ آهکی، سنگ سفید، مرمر، فیروزه، یشم، سنگ سماق یا آلاباستر و .. اشاره کرد.

با به کار گیری از ابزار ها و تجهیزات مختلف، این سنگ ها حکاکی و تراشیده می شوند و از آن ها صنایع دستی سنگی مختلفی همچون انواع ظروف، پایه چراغ، قاب عکس، انواع نگین و … ساخته می شود. حال اگر می خواهید اطلاعات خود را در مورد انواع صنایع دستی سنگی افزایش دهید می توانید با ما در ادامه ی مطلب همراه شوید.

تاریخچه صنایع دستی

حدودا 8 هزار سال قبل که به عصر “نوسنگی” معروف است، مردمی در منطقه وسيعی، در آسيای جنوب غربی زندگی می کردند که برای نخستين بار در گروه های کوچک جمع آمده، در يک مکان ساکن شدند و اولين دهکده ها را به وجود آوردند. آثار به دست آمده از دوران پارينه سنگی، ميان سنگی و نوسنگی شاهد بر فعاليت انسان در ساخت ابزار و صنایع دستی سنگی است. ابزارهايی چون تيغه های دندانه دار و به شکل های مختلف هندسی در مکان هايی مانند بيستون و غار های هوتو و کمربند به دست آمده است.

این آثار و شواهد نشان می دهند که صنایع دستی سنگی از قدیمی ترین و ماندگار ترین صنایع دستی می باشند و قدمتی به طول قدمت بشریت دارند. سنگ ها از جمله اجسام فراوان در طبیعت هستند و لذا همیشه در دسترس مردم بودند.

از طرف دیگر شکل پذیری و ماندگاری آن سبب شد در گذشته به وفور از این صنایع استفاده کنند. انسان ها ابتدا برای رفع نیاز خود، از این صنایع سنگی استفاده می کردند. وجود کتیبه ها و مجسمه ها و ظروف سنگی بیانگر این واقعیت است و در طول زمان برای ساخت وسایل تزیینی مورد استفاده قرار گرفتند.

امروزه سنگ هایی که در صنایع دستی سنگی مورد استفاده قرار می گیرند شامل سنگ های “زینتی“ و “غیر زینتی” می باشند.

انواع صنایع دستی سنگی

صنایع دستی سنگی به صنایعی گفته می شود که سنگ و مشتقات آن، اصلی ترین و اولین مواد تشکیل دهنده آن می باشند. این هنر و صنایع سنگی نیز به مانند تمام صنایع دستی ایران، از گستردگی و تنوع زیادی برخوردار است که به طور کلی روش های “حجاری “شامل: تراش سنگ (جواهر تراشی، خراطی و نقش برجسته)، برش سنگ ( معرق و مشبک)، خراش سنگ (حکاکی) و روش های تلفیقی (نقش برجسته مشبک) می باشد.

از رایج ترین روش های سنگ تراشی می توان به این موارد اشاره کرد:

• حکاکی بر روی سنگ
• ساختن مجسمه های سنگی
• مشبک سازی روی سنگ
• حجاری سنگ
• خراطی سنگ
• مرصع کاری
• معرق کاری سنگ

و دیگر موارد.

معرق کاری سنگ

اگر بخواهیم به طور کلی به تعریف معرق سنگ بپردازیم به کنار هم چیدن سنگ ریزه‌ ها یا سنگ‌ ها در ابعاد بزرگ‌ تر و برش خورده، با رنگ‌های متفاوت گفته می‌ شود.

با استفاده از این هنر می‌ توان سطوح زیبایی ایجاد کرد که معمولا در سطوح کف و دیواره‌ های ساختمان استفاده می‌ شود و به زیبایی ساختمان نیز می‌ افزاید. در نظر داشته باشید معرق استفاده شده در کف حتما باید صاف باشد؛ معرق استفاده شده در دیواره‌ ها صرفا نیاز به صاف بودن ندارد.

پیشینه ظهور هنر معرق سنگ مشخص نیست، اما در بنا های تاریخی آثاری از این هنر به جا مانده است. برای مثال کاخ خورشید که مربوط به دوره افشاریه و زمان حکومت نادرشاه افشار در ایران است هنر معرق سنگ و حجاری در آن قابل رویت است.

مثال دیگری از این هنر، کتیبه ای است که با استفاده از معرق سنگ نوشته شده و در بنای تاریخی خانه خدا (بخشی از مسجد عتیق شیراز) قرار دارد.

کاربرد های معرق کاری سنگ

• ساختمان‌ ها
• راهرو‌ ها
• اتاق‌ ها
• هتل‌ ها
• کف لابی
• ورودی‌ ها
• کف سالن پذیرایی
• صفحه میز
• ساختمان‌ ها

معرق کاری با وسایل مختلفی مثل سنگ، کاشی، چوب و … انجام می‌ شود. این وسایل با کنار هم قرار گرفتن، نقوش هندسی یا ترسیمی را به‌ وجود می آورند.

معرق‌ های سنگی متفاوت به شیوه‌ های متفاوتی انجام می‌ شوند برای مثال معرق سنگ با چهار روش استفاده از CNC، به شیوه موزائیک، با استفاده از دستگاه واترجت و به شیوه‌ ی دستی انجام می‌ شود.

مکان‌ های مورد استفاده معرق‌ ها شامل کف، لابی ساختمان‌ ها، ورودی‌ ها، راهرو‌ ها، کف سالن پذیرایی، اتاق‌ ها، صفحه میز، هتل‌ ها ، ساختمان‌ ها و تابلو‌ ها است. با یادگیری این هنر علاوه بر سرگرمی و پرورش خلاقیت می‌ توان به تزئین محیط خانه، دیوار ها و کف ساختمان پرداخت.

خراطی سنگ 

خراطی سنگ بسیار گرانبها از گذشته‌ در دور تا دور دنیا رواج داشته و طرفداران به خصوص خود را دارد. خراطی سنگ معطوف به زمان و مکان خاصی نیست و در تمامی مناطق به چشم می‌ آید. به تراشیدن دورانی ظروف با استفاده از چرخ خراطی به منظور ساخت ابزار و اشیا با حجمی متقارن و مدور خراطی سنگ گفته می‌ شود. اجسامی مانند هاون، قندان، دیگ، گلدان، پایه‌ های صندلی و… از جمله اشیایی هستند که به وسیله خراطی سنگ ایجاد می‌ شوند. کار با این دستگاه بسیار راحت بوده به طوری که برای به حرکت در آوردن، کافی است تا کمانه آن را حرکت دهید.

این هنر قدمتی چند هزار ساله دارد و دقیقا پیدایش آن بعد از عصر سنگ می‌ باشد. مدتی بعد از عصر سنگ و استفاده انسان از سنگ به عنوان ابزار های مورد نیاز زندگی از جمله ظروف، ابزار های جنگی و حتی خانه‌ های سنگی در دل کوه‌ ها، زندگی انسان دستخوش تغییر شد و برای خلق آثار بر روی سنگ ابزار های مخصوص این هنر روی کار آمد. بدین صورت دستگاه خراطی با سنگ ساخته شد و امروزه نیز از این وسیله در صنایع سنگی استفاده بسیاری می‌ شود.

خراطی سنگ به هنرمندان و صنعتگران این اجازه را می‌ دهد که تنها با استفاده از دستان و ابزار مخصوص آثاری ماندگار خلق کنند. کشور های برتر در این حوزه امروزه نقش مهمی در اقتصاد جهانی دارند و با صادرات‌ آثار خود به دیگر کشور ها افراد زیادی را به این هنر جذب کرده‌ اند. شما می‌ توانید با توجه به شناخت خود نسبت به خراطی با سنگ به یادگیری و راه اندازی کارگاه برای این بخش از صنایع دستی سنگی قدام کنید.

حکاکی بر روی سنگ

زمانی که حرف از سنگ و حکاکی روی سنگ می‌ شود، عموما کتیبه‌ ها و سنگ نوشته‌ های قدیمی در ذهن‌ ها یادآوری می شود. حکاکی در گذشته روی سنگ با ابزار هایی مانند قلم‌ زنی انجام می‌ شده و در ارزشمند بودن این هنر از گذشته تا کنون هیچ‌ گونه شکی وجود نخواهد داشت.

اما امروزه و در دنیای جدید شاهد وجود سنگ‌ های حکاکی شده در صنعت‌ ها و کاربرد های مختلف هستیم. از حک خطوط و نقوش گرفته تا تصاویر. حکاکی روی سنگ‌ ها گاهی جنبه تزئینی دارد.

انواع سنگ قابل حکاکی

• سنگ عقیق
• سرانیت
• سنگ طبیعی
• سرامیک و چینی
• سنگ مرمر
• سنگ لاوز یا سنگ لاپیس
• سنگ لوح
• سنگریزه

با استفاده از هنر حکاکی روی سنگ می توان انواع نقوش ظریف و سطحی نوشتاری و تصویری را بر روی انواع سطوح سنگی تخت و منحنی انجام داد. با استفاده از این هنر می توان انواع صنایع دستی سنگی را تولید کرد که از جمله ی آن می توان به انواع ظروف سنگ از قبیل قاب و قدح، سرمه دان، شمعدان، قاب، دیگ و دیگچه، مهر های مسطح (دکمه‌ای) و استوانه‌ ای (غلطکی)، سنگ مزار، کتیبه ها و … اشاره کرد.

مشبک کاری روی سنگ 

هنر مشبک کاری قدمتی طولانی دارد. از زمانی كه انسان های اوليه از غارنشينی به صحرا نشينی روی آوردند و از سنگ برای خود خانه ساختند، برای روشنايی داخل كلبه پنجره ای از پوست حيوان، چوب، برگ يا سنگی كه سوراخ سوراخ شده بود، تعبيه می كردند. بدين ترتيب برای جلوگيری از ورود سرما تا حدی روشنايی كلبه را تامين كردند.

به مرور اين سوراخ ها به اشكال هنری تبديل شد. امروزه آثار مشبک کاری را بر درها،‌ منابر،‌ امام زاده ها، مساجد، پنجره ها و ظروف سنگی می توان مشاهده کرد، آثاری که هنرمند مشبک کار با مهارت و ذوق و سلیقه خود به طرز زیبایی خلق کرده است.

یکی از نمونه های زیبای هنر مشبک کاری روی سنگ در استان قزوین در امامزاده اباذر وجود دارد داخل امامزاده اباذر، در سمت راست درب ورودی، پنجره سنگی بسیار جالبی دیده می‌شود که به صورت مشبک و با طرح‌ های ستاره‌ ای و شش ضلعی طراحی شده است. همچنین در موزه هنر و پایداری (خانه میریانزاده) در چهار سوی حیاط راه پله ای سنگی وجود دارد، که با مشبک کاری روی سنگ تزئین شده است.

نقش هایی که در هنر مشبک کاری روی سنگ استفاده می شود بیشتر شامل نقوش هندسی و نقوش اسلیمی است. در واقع نقوش زیبای هنر اسلامی مانند گره چینی از مهمترین طرح هایی است که در مشبک کاری روی سنگ استفاده می شود. (البته به دلیل سختی کار غالب طرح ها باید به صورت ساده شده استفاده شوند)

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.