5+ کاربرد نگارگری در هنر منبت کاری چوب
در این مقاله سعی داریم مفصل به تفسیر هنر منبت کاری و پیوند آن با هنر نگارگری و کاربردهای نگارگری در هنر منبت کاری چوب خواهیم پرداخت. با ما در آکادمی رشیدی همرا باشید.
فهرست مطالب
نگارگری در هنر منبت کاری چوب
چوب ماده‌ای جامد، سلولزی دارای بافت اسفنجی و ساختمانی سازمان یافته است مجموعه الیاف های ثانویه چوب شده در گیاهان آوندی از ریشه تنه و شاخه ها تشکیل شده است. با توجه به تعریف فوق می‌توان دریافت که چوب ماده اولیه ای است شکل پذیر که امروزه در صنعت جایگاه ویژه‌ای دارد، چوب ماده‌ای است آسیب پذیر که شرایط مختلف جوی، محیطی و گذشت زمان بر روی آن تأثیر مستقیم و غیر مستقیم داشته آن را فرسوده و به تدریج نابود می کند.
“” هنر نگارگری – تاریخچه، سبک ها و کاربردهای آن “” در مقاله ای جداگانه همه‌ی آنچه که باید از نگارگری و سبک‌های آن بدانید را برای شما هنر دوستان گفته‌ایم. جهت مطالعه مقاله جذاب هنر نگارگری کلیک کنید!!!!
پیدایش چوب در ایران
تاریخ و زمان مشخصی در مورد استفاده انسان از چوب در دست نیست اما از آنجا که این ماده به فراوانی در اختیار انسان بوده با آن وسایل گوناگونی می- ساختند و برای رفع نیازهای خود از آن استفاده می کردند. گیرشمن باستان شناس و هنرشناس فرانسوی مینویسد: مردم بومی ایران که قرن ها قبل از مهاجرت آریایی‌ها (۴۲۰۰ ق.م.) در ایران می زیسته‌اند برای ساخت خانه‌های مسکونی خود از چوب استفاده می‌کردند نقش یک لوحه متعلق به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد که در شوش به دست می‌دهد که استفاده از چوب برای ساخت وسایلی مانند نردبان در این دوره رایج بوده است.
به نظر زمین شناسان هنگامی که اروپا دوران یخبندان را می‌گذراند فلات ایران دوره باران را سپری می‌کرد و پس از آن به تدریج دریاچه‌ها خشک شد و جنگل‌های وسیعی به وجود آمد. یعنی در جایی که امروزه به ندرت درخت دیده میشود در زمان هخامنشیان درخت های زیادی وجود داشته است. داریوش در فرمان بنیاد شهر شوش میگوید: تخته و چوب پاک از گاندرا و کرمانیا و سارد و باختر آورده شد، چوب فوفل از مصر آورده شد.
واژه «یکا» در زبان فارسی همان درخت جک است که چوبی قهوه‌ای رنگ و سخت دارد از این نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشی آشکار میشود که چوب را برای استفاده کاربردی و تزیینی در دوران مادها نیز بــه کار می گرفتند. در قسمتی از این نقش برجسته یک درباری ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است. تخت داریوش نیز آنچنان که از نقش برجسته تخت جمشید دیده میشود از چوب خراطی شده بود.
در زمان ساسانیان نیز استفاده از چوب در ساختمان رواج بسیار داشته است. به ویژه استفاده از کلاف‌های چوبی در میان دیوارها به منظور استحکام بخشیدن رایج بوده است. همچنین از چوب برای قالب سازی سقف و گنبد بناها بهره گرفته شده که در زمان خود تحولی در معماری بوده است. اسلوب صنعتی ساسانیان با ظهور اسلام در خدمت ساخت و پرداخت در و پنجره، منبرها و سایر اشیاء چوبی بناهای مذهبی و مساجد مسلمانان قرار گرفت وهنرمندان ایرانی شاهکارهایی از خود به یادگار گذاشتند.
در دوره اسلامی در حاشیه دریای مازندران هنرمندانی بوده‌اند که از چوب برای هنرنمایی خود استفاده کرده آن را در ساخت انواع در پنجره، صندوق، ضریح و ستون، در امامزاده ها به کار گرفته اند. این هنرمندان در کار خود انواع هنر از خطاطی کنده کاری مشبک کاری، گره چینی و… را جلوه‌گر ساخته‌اند.
یکی از آثار دوره، غزنوی در چوبی مقبره سلطان محمود غزنوی است که فعلاً در هندوستان و در قلعه اکراه می‌باشد. در موزه متروپولیتن قطعه‌ای چوبی است که تاریخ ۵۴۶ هـ .ق دارد، و در کتیبه‌ای که شکل طاق‌نمایی دارد و به طاق‌های کار ایران شبیه است به خط کوفی نوشته شده: امیر علاء الدوله گرشاسب که از طرف سلاجقه حکومت شهر یزد را داشته است.
در دوره سلجوقیان تزئینات گل و بوته به صورت برجسته و فرو رفته نزدیک به منیت امروزی رواج پیدا کرد. در مسجد جامع ابیانه از توابع نطنز منبری با تاریخ ۴۶۶ هـ .ق بر روی محراب چوبی و تاریخ ۷۷۲ هـ .ق بر روی کتیبه های نقاشی بالای دیوار هست. همچنین می‌توان به دو قطعه از یک منبر ساخت قرن ششم هـ.ق در موزه متروپولیتن اشاره کرد که نشان می دهد در این دوران هنرهای چوبی ایران از پیشرفت زیادی برخوردار بوده است.
از دیگر آثار نفیس دوره سلجوقی منبر علاء الدین در قونیه و همچنین در چوبی مسجد بایزید بسطامی را می‌توان نام برد. از نمونه های خوب قرن هشتم هـ.ق می‌توان یک رحل قرآن در موزه متروپولیتن را نام برد که نام دوازده امام و نام سازنده :آن حسن بن سلیمان اصفهانی (۷۶۱) هـ .ق.) روی آن کنده کاری شده است.
بقعه شاهزاده حسین در محله شاهزاده حسین ساری اثر دیگری است که کنده کاری‌های صندوق و در ورودی بقعه از ظرایف هنری است. نام استاد احمد ساروی به تاریخ ۸۹۰ هـ .ق بر روی صندوق و نام استاد حسین نجار به تاریخ ۸۹۴ هـ .ق بر روی در کنده شده است. اطلاعات پیرامون صنایع چوب در دوره صفویه بیشتر از طریق درهای مساجد و آثار موجود در موزه ها قابل شناسایی است از جمله این آثار پنجره های مشبک کاخ چهل ستون اصفهان را باید نام برد.
هنر منبت کاری
واژۀ «مثبت» از نبات به معنی “گیاه” گرفته شده است و در اصطلاح به نقش برجسته و کنده کاری روی چوب گفته میشود دهخدا منبت را روبانیده شده و ناظم الاطبا آن را مأخوذ از تازی به معنی نقش‌های برجسته گل و گیاه و جز آن که بر روی چیزی نقش کنند و هر آنچه در وی کنده گری کرده باشند خواه چوب باشد یا جز آن دانسته است.
از منبت نقش‌ها دیوار و سقفش فصل دی همچو صحن باغ از الوان نبات اندر بهار ((جامی))
هنر منبت کاری به دو شیوه سنتی و فرنگی در ایران رایج است. منبت سنتی در شهرهایی مانند گلپایگان، آباده، سنندج و اصفهان رایج است طرح‌های منبت کاری سنتی، ریز و بیشتر طرح‌های نباتی است. منبت فرنگی در بیشتر شهرهای ایران کار میشود این نوع منبت بر روی تابلو، مبل بوفه و میز اجرا می شود و معمولاً دارای طرح‌های درشت با برجستگی زیاد است.
مواد و مصالح هنر منبت کاری
چوب عمده ترین ماده اولیه برای منبت است. چوب‌هایی که بافت فشرده ای دارند مانند گردو، عناب، فوفل، آبنوس شمشاد و راش برای منبت کاری چوب مناسب است. انتخاب چوب به مورد مصرف اشیاء بستگی دارد برای مثال چوب گلابی بافتی ملایم دارد و بیشتر برای کارهای ظریف استفاده می شود.
ابزار و وسایل هنر منبت کاری
در منبت کاری چوب از انواع مغار چکش چوبی (تخماق)، گیره، میزکار، انواع چوب سای لیسه و سمباده استفاده می شود.
۱ – مغار: تیغه ای است فولادی با دسته چوبی یا پلاستیک فشرده که در مقابل ضربه مقاوم است. مغارها به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
- مغارهای تخت (صاف): که تیغه ای تخت با لبه برش صاف دارد و برای دوربری خطوط و کنده کاری زمینه منبت استفاده می‌شوند.
- مغارهای نیم واز: که دارای تیغه ای ناودانی شکل با لبه برش هلالی است و برای دوربری قسمت های منحنی شکل و ساخت و ساز استفاده میشود.
- مغارهای گلویی: با تیغه ای ناودانی شکل و لبه برش نیم دایره ای که از آن برای دوربری قسمت‌های دایره ای شکل و ساخت و ساز نقوش استفاده میشود.
- همچنین منبت کاران بعضی مناطق مغارهای دیگری را طراحی نموده و می سازند که کاربردهای ویژه ای دارد مانند چاقوی منبت در آباده و مغار چشم بلبلی در گلپایگان که مورد استفاده منبت کاران در این شهرهاست.
۲ – چکش چوبی (تخماق): وسیله ای است که از یک دسته و یک سر چوبی درست شده و منبت کاران برای ضربه زدن به سر دسته مغار از آن استفاده میکنند.
وسایل و ابزار دیگری مانند میز کار گیره چوب سای تخت و نیم گرد و گرد و سرکج لیسه و سمباده نیز که از وسایل و ابزارهای کارگاه عمومی چوب است که در هنر منبت کاری چوب کاربرد دارد.
روش تولید منبت پس از آماده کردن چوب
پس از آماده کردن چوب مورد نظر مراحل زیر اجرا می شود:
1 ـ انتخاب و آماده نمودن طرح و قطعه چوب مناسب برای منبت کاری چوب
2 – انتقال طرح روی چوب، که از طریق چسباندن طرح روی چوب طراحی مستقیم کپی کردن طرح کرده کردن طرح روی چوب مورد نظر انجام می‌گیرد.
3- دوربری، برای شکل گیری نقش منبت ابتدا دوربری و سپس زمینه اطراف نقوش را کنده کاری میکند به این ترتیب که با استفاده از انواع مغار ضمن هدایت آن روی خطوط طرح و وارد نمودن ضربه های چکش بر حسب ضرورت بریدگی یا عمق لازم، شیار ایجاد می کنند.
4- کنده کاری، با استفاده از مغار ،تخت ابتدا چوب اضافی کناره های زمینه کار و در نهایت چوب اضافی بخشهای میانی زمینه را بر می دارند.
5- ساخت و ساز و روسازی، پس از تراشیدن زمینه کار با مغار مناسب، ساخت و ساز را شروع میکنند به این ترتیب که با محدب یا مقعر کردن پرداز زدن و به طور کلی شکل دادن به طرح ها و نقش‌ها، ساخت و ساز بخشهای برجسته را انجام می‌دهند.
کاربرد
پس می‌توان از نقوش نگارگری و تذهیب برای هنر منبت کاری چوب در صنعت مبلمان، تخت و ظروف چوبی یا جعبه های چوبی میز های انواع میز و صندلی جعبه های چوبی رنگ برای مدار رنگی آبرنگی برروی سه پایه های چوبی نقاشی و یا قلمدان ها جامداد ها وهزاران محصول متنوعی که با چوب ساخته میشود میتوانیم با بهره گیری از هنر نگارگری رنگ ولعاب تازه ای به این صنعت ببخشیم.
نگارنده: سارا بهاری علمدار
سئو شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند
دیدگاهتان را بنویسید