زندگینامه بهمن محصص نقاش و مجسمه ساز ایرانی

بهمن محصص هنرمند برجسته و مبتکری در عرصه هنرهای تجسمی ایران بود. او یکی از اولین نقاشان ایرانی بود که تکنیک‌های نقاشی غربی را به کار برد و در عین حال منظری شرقی را در آثارش القا کرد. به این ترتیب او نقشی محوری در تحول هنر مدرن در ایران ایفا کرد.

بهمن محصص هنرمندی بود که درک آثار بدیع او در ابتدا به دلیل ماهیت آوانگارد برای بسیاری چالش برانگیز بود. در حالی که برخی او را پیکاسوی ایرانی می‌خوانند، محصص از تکنیک‌ها و دیدگاه‌های هنری غربی بهره می‌برد و در عین حال روحیه ایرانی متمایز را در آثارش حفظ می‌کرد. امروزه مجسمه‌ها و نقاشی‌ های او از شناخته‌ شده‌ ترین و گران‌ ترین آثار هنری مدرن ایران هستند.

زندگینامه استاد بهمن محصص

بهمن هنرمند معاصر ایرانی بود که با نقاشی‌های آوانگاردش که نمونه‌های اصیل هنر مدرن ایران به‌ شمار می‌رود، شهرت داشت. بهمن محصص در خلق آثار نیما یوشیج اغلب از شعر او الهام می‌گرفت و تکنیک منحصربه‌فرد و زیبایی‌ شناسی تلخ و تاریک او را از دیگر نقاشان متمایز می‌ کرد. محصص علاوه بر نقاشی، به مجسمه‌سازی و مترجمی نیز می‌ پرداخت.

بسیاری از آثار اولیه بهمن محصص تکنیک هایی را به نمایش می گذارند که یادآور نقاشی های اروپایی دهه های 1920 و 1930 است و ردپای نقاشان کوبیست مانند پیکاسو در آثار او مشهود است. در نتیجه بسیاری از منتقدان هنری بر این باورند که آثار او جامع‌ ترین نمونه هنر ایرانی با استاندارد های اروپایی است.

تولد تا نوجوانی

بهمن محصص در اسفند 1310 در خانواده ای اهل لاهیجان رشت به دنیا آمد. خانواده‌اش تاجران چای و ابریشم بودند که از طرف پدرش به مغول‌ها و از طرف مادرش به قاجار می‌رسیدند. اگرچه پدرش کارمند تلگراف و تلفن بود، اما هنر در خانواده آنها جایگاه ویژه ای داشت.

تعداد زیادی از اعضای این خانواده به شعرهای شیک و زیبا شهرت داشتند. علاوه بر این، اردشیر محصص، کاریکاتوریست برجسته ایرانی، پسر عموی بهمن محصص بود.

محصص آموزش نقاشی خود را از ۱۴ سالگی زیر نظر حبیب محمدی نقاش گیلانی که در هنرستان مسکو تحصیل کرده بود آغاز کرد. بعدها در سال 1327 پس از انتقال پدرش به تهران به همراه خانواده اش به تهران نقل مکان کرد.

جوانی و تحصیلات محصص

بهمن محصص پس از مهاجرت به تهران برای مدت کوتاهی در دانشگاه هنر تهران ثبت نام کرد. سپس تحصیلات هنری خود را در کارگاه نقاشی جلیل ضیاپور که در فرانسه هنر خوانده بود و به هنر مدرن اروپا آشنایی کامل داشت ادامه داد. محصص به انجمن خروس جنگی که ضیاپور آن را تأسیس کرده بود نیز پیوست.

هدف انجمن خروس جنگی نوسازی هنر و به چالش کشیدن سنت های مرسوم رایج در هنر ایران در آن زمان بود. بهمن محصص از طریق این انجمن فرصت همکاری با چهره های مطرحی چون سهراب سپهری، نیما یوشیج، هوشنگ ایرانی و غلامحسین غریب را پیدا کرد. همچنین در این دوره با فروغ فرخزاد و جلال آل احمد ارتباط داشت.

خانواده و روحیات بهمن محصص

محصص در سال 1356 با “نزهت الملوک” دختر عموی پدرش ازدواج کرد. نزهت الملوک قبل از ازدواجشان معلمی در بندر انزلی بود و بعدا مدیر دبیرستان دخترانه تهران شد. محصص در سال 1375 یا 1376 به دلیل عوارض ناشی از تومور مغزی درگذشت.

همسر بهمن محصص پس از ازدواج به صورت مستقل زندگی می‌کرد و مدتی که محصص در ایتالیا اقامت داشت، از طریق تماس تلفنی رابطه خود را حفظ کردند. با این حال آنها فرزندی نداشتند. گمانه‌زنی‌ هایی در مورد گرایش جنسی محصص وجود دارد که برخی از همجنس‌گرا بودن او را نشان می‌دهند.

خانواده محصص به داشتن شخصیت‌های خاص معروف بودند، اما بهمن محصص را پیچیده‌تر از دیگران می‌دانستند. او فردی محجوب بود که به راحتی در مجامع اجتماعی ظاهر نمی شد و گمان می رود این ویژگی را از پدرش به ارث برده است. غلامحسین نامی که سال ها دوست صمیمی محصص بود در گفت وگویی به این نکته اشاره کرد که همیشه تلخی خاصی در رفتار محصص وجود داشت.

این تلخی در آثار این هنرمند صاحب نام نیز مشهود است. نامی به این جنبه از شخصیت محصص اشاره کرد و گفت: «بهمن می‌تواند با سخنانش هر کسی را شوکه کند و به یکباره پایه‌های زیرین او را تنها با چند عبارت در هم بشکند». با وجود این، محصص نه با هیچ گروه سیاسی همسو بود و نه وابستگی ایدئولوژیک داشت. او در گروه‌های هنری مختلف عضویت داشت، اما مدت زمان و دفعات حضورش در این گروه‌ها محدود بود.

اقامت در ایتالیا

بهمن محصص در سال 1333 برای کسب تجربه هنری و فرار از شرایط خفقان آور ایران، سفری زمینی به ترکیه را آغاز کرد. پس از اطلاع خانواده اش، سفر خود را به قصد اقامت در روسیه آغاز کرد. با این حال، سازگاری با زندگی در روسیه برای او دشوار بود و متعاقبا تصمیم گرفت به فرانسه مهاجرت کند، جایی که او آن را زادگاه هنر می دانست. اما با «منوچهر شیبانی» آشنا شد و در نهایت به فرانسه سفر نکرد.

محصص به همراه شیبانی به ایتالیا رفت و در رم اقامت گزید. در طول مدت اقامت خود در رم، او تمرکز خود را به سمت مجسمه سازی معطوف کرد و در عین حال به تحصیل نقاشی در آکادمی هنر رم زیر نظر «فروچیو فراتزی» ادامه داد. در نتیجه آموزش، آثار محصص به صورت انفرادی و گروهی در ایتالیا و خارج از کشور از جمله دوسالانه ونیز، سائوپائولو و پاریس به نمایش گذاشته شد.

بازگشت به کشور

در سال 1342، بهمن محصص به قصد آغاز دوران جدیدی در هنر ایران، مانند سایر هنرمندان ایرانی که پس از تحصیل در خارج از کشور به وطن خود بازگشته بودند، به ایران بازگشت. او در نمایشگاه ها و کنفرانس های متعددی شرکت کرد و در این مدت آثار هنری زیادی خلق کرد. اما به دلیل شرایط نامناسب برای هنرمندان مبتکر ایران در آن زمان، او نتوانست بیش از چند سال در کشور بماند.

خداحافظی با ایران برای همیشه

محصص در سال 1348 برای همیشه ایران را ترک کرد و به ایتالیا بازگشت و تا زمان مرگ در آنجا اقامت گزید. او در این مدت تنها دو بار به ایران سفر کرد و در هر دو نوبت خود را حفظ کرد و به دور از محافل هنری و اجتماعات در رشت ماند.

شیوه و تکنیک بهمن محصص

بهمن محصص سفرهای زیادی به سراسر جهان داشت و آثار او توانسته اند شکاف بین رنسانس ایتالیا، یونان باستان و ایران مدرن را پر کنند. ویژگی های آثار او تکنیک های منحصر به فرد، استفاده از رنگ و نحوه ایجاد پس زمینه هر قطعه است. متأسفانه بسیاری از آثار او پس از انقلاب در ایران تخریب یا آسیب دید. علاوه بر این، خود محصص آثار هنری باقی مانده ای را که در ایران به جا مانده بود، با دستان خود از بین برد.

با وجود از دست رفتن بسیاری از آثار بهمن محصص، آثار باقی مانده از او همچنان به شدت مورد توجه هستند و قیمت های بالایی در گالری های هنری معتبر در سراسر جهان دارند. در بخش بعدی بیشتر به سبک منحصر به فرد محصص در نقاشی ها و مجسمه هایش خواهیم پرداخت.

تکنیک در نقاشی

نقاشی های بهمن محصص با تکنیکی متمایز مشخص می شود که در آن از قلم موهای پهن، درشت و خشن برای زمینه سازی آثارش استفاده می کند. او نقاشی ها را با همان قلم مو تمام می کند که حس بافت یکپارچه را در سراسر قطعه ایجاد می کند. علاوه بر این، رنگ‌های نقاشی‌های او کیفیت فیزیکی و سنگینی دارند، به‌طوری که به نظر می‌رسد عناصر نقاشی را با حس گرانش روی بوم تثبیت و میخکوب می‌ کنند.

مجموعه آثار بهمن محصص را می توان به دو دوره متمایز تقسیم کرد: آثاری که قبل از مهاجرت او به ایتالیا خلق شدند و آثار پس از آن. نقاشی‌های قبلی او با ظرافت، توجه دقیق به طراحی و انتخاب دقیق رنگ‌های آرام و تیره مشخص می‌شوند. برعکس، آثار بعدی او حسی از آنارشیسم و شورش را نشان می دهد که در آثار قبلی او وجود ندارد. به عنوان مثال، ضربات قلم مو در آثار بعدی او به نظر می رسد که با حس خشم به بوم می زند و رنگ ها تند و انفجاری هستند.

طبیعت بی‌جان

بهمن محصص نقاشی بود که درک عمیقی از رنگ و طبیعت داشت. او با مطالعه دقیق گرایش های غربی در نقاشی طبیعت بی جان، توانست سبک مجلل و شخصی خود را توسعه دهد. در نتیجه، آثار طبیعت بی جان او تأثیر بسزایی در توسعه نقاشی طبیعت بی جان در مدرنیسم ایرانی داشته است.

سبک مجسمه‌سازی

یکی از جذاب‌ترین جنبه‌های مجسمه‌های بهمن محصص، شیوه‌ای است که او در آن شخصیت انسانی را در تضاد با خودش به تصویر می‌کشد. این امر در استفاده او از پیکرهای بی سر یا بی اندام، سرهای کوچک در کنار بدن بزرگ و عضلانی، یا سایر تحریفات شکل انسان مشهود است. او در خلق مجسمه‌هایش از اسطوره‌های رم و یونان باستان و همچنین شخصیت‌های دورگه انسان و حیوان الهام گرفت.

استفاده از فیگورهای متضاد و تعادل اشکال به ویژه در مجسمه های زوج بهمن محصص به چشم می خورد. با وجود ویژگی های اغراق آمیز، خشن و مخدوش چهره ها، فقدان عقلانیت و هویت آن ها حس همدلی و ترحم را در بیننده برمی انگیزد. بسیاری از منتقدان هنری به شباهت شخصیت‌های انسانی در آثار محصص و فرانسیس بیکن اشاره کرده‌اند. علاوه بر این، تأثیر هنر مدیترانه ای را می توان به وضوح در بسیاری از مجسمه های او مشاهده کرد، که اغلب عناصر هنر رم و یونان باستان را در خود جای داده است.

آثار بهمن محصص

مجموعه فی فی

مجموعه فی فی که با رنگ روغن نقاشی شده بود، یکی از معروف ترین و جنجالی ترین نمایشگاه های بهمن محصص در ایران آن زمان بود. محصص در این مجموعه فضایی عجیب و ماورایی خلق کرد که تحمل آن برای بسیاری از بینندگان سخت بود. این مجموعه متشکل از فیگورهای برهنه است که با سرهای کوچک متصل به گردن های بلند و باریک به تصویر کشیده شده اند. ویژگی های تحریف شده و اغراق آمیز فیگورها و همچنین فضای سورئال و ناراحت کننده نقاشی ها، مجموعه فی فی را به نمایشگاهی قطبی و تفرقه انگیز تبدیل کرد.

مجموعه «پیکرهای بی دست و پا»

مجموعه «پیکرهای بی دست و پا» مجموعه دیگری است که بهمن محصص پس از مجموعه فی فی شروع به کار کرد. فیگورهای این مجموعه به صورت فیگورهای بزرگ و عضلانی بدون دست و پا و با سرهای کوچک به تصویر کشیده شده اند و با استفاده از رنگ روغن روی بوم خلق شده اند. ویژگی های تحریف شده و اغراق آمیز فیگورهای این مجموعه، به ویژه فقدان اندام، به آثار هنری احساس ناهنجاری و ناراحتی می دهد.

طبیعت بی‌جان

مجموعه طبیعت بی جان بهمن محصص یکی دیگر از دوره های مهم کارنامه هنری اوست که نقش بسزایی در تحول تاریخ هنر مدرن ایران داشته است. نقاشی‌های این مجموعه با استفاده از رنگ روغن روی بوم خلق شده‌اند که رنگ‌های آبی، سبز و خاکستری بر پالت غالب است. طبیعت‌های بی‌جان اغلب نمادهایی از دریا، مانند صدف‌ها، ستاره‌های دریایی و دیگر جانداران دریایی و همچنین اشاره‌هایی به اسطوره‌های مدیترانه و زادگاه او گیلان دارند. سبک و تکنیک منحصر به فرد محصص و همچنین توانایی او در القای ارجاعات شخصی و فرهنگی آثارش، زندگی بی جان او را کمک شایان توجهی به مدرنیسم ایرانی کرده است.

درگذشت استاد

بهمن محصص چهارشنبه شب، 6 مرداد 1389 در سن 79 سالگی در منزل خود در رم دار فانی را وداع گفت. علت مرگ وی ناراحتی ریوی گزارش شده است. محصص علاوه بر سهم قابل توجه خود در زمینه های نقاشی و مجسمه سازی، ترجمه هایی از آثار نویسندگان برجسته ای مانند لوئیجی پیراندلو، اوژن یونسکو و ژان ژنه را نیز از خود به جای گذاشته است. میراث او به عنوان یک شخصیت برجسته در مدرنیسم ایرانی همچنان بر هنرمندان و علاقه مندان به هنر در سراسر جهان تأثیر می گذارد و الهام می بخشد.

در واقع بهمن محصص هنرمندی با استعداد بود که در زمینه های مختلف از جمله طراحی صحنه تئاتر، کارگردانی و دوبله فیلم خدمات قابل توجهی داشت. با این حال، او بیشتر به خاطر نقاشی‌ها و مجسمه‌هایش که تأثیر بسزایی بر مدرنیسم ایرانی گذاشته‌اند، شهرت دارد.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.