6 مورد درباره صنایع دستی در نگارگری و انواع آن

توجه به صنایع دستی در نگارگری، در کشور های مشرق زمین در ابتدا تحت تأثیر عوامل اجتماعی، با هدف بالا بردن سطح اشتغال در جامعه و ایجاد درآمد برای مردم بود ولی آثار مستقیم آن به سرعت در جهت احیای سنت ها و فرهنگ بومی و کمک به شکل گرفتن هویت ملی پدیدار گشت. بها دادن به این هنر بعدها و در عصر جدید تا جایی پیش رفت که به دلیل اهمیت صنایع دستی، به طور آکادمیک و دانشگاهی نیز تدریس می شود.

ارزش و جایگاه صنایع دستی در نگارگری

یکی از مهم ترین ویژگی های هنر نگارگری این است که موضوعی که باید توضیح داده شود به طور کامل منتقل می شود. به این دلیل، در هنر های نگارگری از پرسپکتیو استفاده نمی شود. فاصله و ارتفاع با رنگ یا سایه مشخص نمی شود. صنایع دستی در نگارگری عمدتا بدون نور، سایه، احساسات و چشم انداز اروپایی هستند.

ویژگی های بارز نگارگری ایرانی این است که رنگ ها اغلب به عنوان ابزاری برای انتزاع به صورت ساده، روشن و عاری از سایه استفاده می شوند. ویژگی دیگر این است که هیچگونه نور شدید در حاشیه صفحه وجود ندارد. در حالی که به طور کلی موضوعات تاریخی، ادبی و علمی در هنر نگارگری مورد استفاده قرار می گیرد. ایرانی ها بیشتر ترجیح می دادند تاریخ را منعکس کنند.

این ویژگی صنایع دستی نگارگری به ما این فرصت را می دهد که از آداب و رسوم دوره ای که در آن ساخته شده اند آگاه شویم. آداب و رسوم و لباس، فرهنگ و همچنین تاریخ ایران باستان؛ به هر یک از این آثار کیفیت سند تاریخی داده است. نگارگری های ایرانی از نظر غنای هنر های تجسمی از جایگاه ممتازی در هنر اسلامی برخوردارند.

اهمیت  صنایع دستی در نگارگری

صنایع دستی، به عنوان مهم ترین فعالیت غیر کشاورزی جوامع، پیش از صنعتی شدن محسوب می شود. این صنعت حوزه بسیار وسیعی را در بر می گیرد. زیرا هدف آن برآوردن نیاز ها در بسیاری از زمینه ها است. صنایع دستی با توجه به نوع مواد و تکنیک های مورد استفاده در هنگام پردازش این مواد، انواع مختلفی دارند.

صنایع دستی در فرهنگ ایران از جایگاه بسیار مهمی برخوردار است. تاریخچه آن به دوران باستان بر می گردد. با توجه به تنوع فرهنگی کشور ما، هر نوع هنری که با دست ساخته می شود، صنایع دستی نامیده میشود. افرادی که با صنایع دستی به خصوص صنایع دستی در نگارگری، میناکاری، فیروزه کوبی، ملیله کاری، مس و خاتم، خاتم کاری، مس و پرداز ، تشعیر و … سر و کار دارند به همان اندازه که از تولید و آفرینش اثر خود لذت می برند، از نظر روانی نیز آرام می شوند و دست کم برای مدتی از مشکلات خود رهایی می یابند.

به این دلیل است که پزشکان اغلب بیماران خود را به یادگیری صنایع دستی تشویق می کنند. وقتی به نمونه های صنایع دستی در نگارگری نگاه می کنیم، می توانیم آثار رنگارنگ و زیبایی را که غنی از رنگ های تازه، تنوع مدل ها و جذابیت بیش از حد هستند را مشاهده کنیم.

رشته دانشگاهی صنایع دستی

صنایع دستی رشته‌ ای دانشگاهی است که شامل تلفیق کاربرد و هنر در کنار یک دیگر است. در واقع با یادگیری انواع صنایع دستی می‌ توان بدون نیاز به فناوری‌ های پیچیده، با تکیه بر توانمندی‌ های فردی و خلاقیت، آثاری خلق کرد که بر خلاف برخی آثار هنری محض، جنبه کاربردی نیز داشته باشند. این رشته گستردگی بسیاری دارد و شامل آموزش حیطه های مختلفی همچون خوشنویسی، طراحی، نگارگری و تذهیب، بافت فرش و گلیم، رنگرزی‌، شیشه گری، سفال گری، چوب (معرق و منبت)‌، فلز، عکاسی‌، مرمت‌ و نگهداری‌ آثار هنری می باشد‌.

دانشجویان در این رشته، در 4 سال 24 کارگاه آموزشی شامل انواع صنایع دستی را عمومی یاد گرفته و در سال سوم یکی رشته های اصلی سفال، شیشه، فلز، چوب یا نگارگری را به عنوان گرایش انتخاب می کنند و سال آخر را به یادگرفتن آن به طور اختصاصی و پیشرفته تر از قبل می گذرانند.

انواع صنایع دستی

سرامیک سازی و سفالگری : محصولات با استفاده از گل رس و همچنین گل حاصله از سنگ کوارتز و خاک کائولن، با کمک گرفتن از دست و چرخ سفالگری ساخته شده و سپس آن ها را در کوره حرارت می دهند تا پخته شوند. گاهی بر روی این محصولات کارهای متفاوتی مثل نقاشی، کنده کاری و… صورت می گیرد.

شیشه گری: محصولاتی که از طریق شکل دادن مواد معدنی ذوب شده در کوره نظیر سیلیس، خرده شیشه و یا ترکیبی از این دو با استفاده از روش دمیدن توسط لوله مخصوص همچنین به کارگیری ابزار دستی شامل انبر، قیچی و… به دست می آید و شامل مراحل تزیینی مثل نقاشی و تراش نیز می گردد.

حکاکی، مشبک کاری، قلمزنی بر فلزات: در این هنر صنعتی نگاره ها و نقوش سنتی با استفاده از چکش، قلم و دیگر ابزار دستی بر روی اشیاء ساخته شده از فلز یا آلیاژ شکل می گیرد.

خراطی چوب: در این هنر به وسیله ابزار و وسایل مختلف به خصوص با دستگاه خراطی ظروف مختلف ساخته می شود.

نساجی سنتی: محصولاتی که به کمک دستگاه های ساده و سنتی بافندگی تولید می شوند همچون زری، جاجیم، ترمه و …

چاپ های سنتی: تمامی پارچه هایی که با مهر، قلم مو و نظایر آن رنگ آمیزی شده و نقش می پذیرند مثل چاپ باتیک و چاپ قلمکار.

رودوزی یا روکاری: تمامی مصنوعاتی که از طریق دوختن نگاره های سنتی بر روی پارچه های بدون نقش و یا کشیدن قسمتی از نخ های تار و پود به وجود می آیند را رودوزی یا روکاری گویند. همچون پته دوزی، گلابتون دوزی، خوس دوزی و …

پوست و چرم: محصولاتی که با استفاده از پوست و چرم دباغی شده به شیوه سنتی تولید می شوند نظیر پوستین، چاروق و …

معرق کاری: رسم نگاره ها و نقش های سنتی روی چوب یا سرامیک. ابتدا داخل خطوط نگاره ها را خالی کرده و با قطعات آماده شده چوبی، سرامیک، فلزی، صدفی و سنگی جای آن ها را پر می کنند.

میناکاری: در هنر میناکاری ابتدا بدنه فلزی ظرف مورد نظر را ساخته، آن را لعاب کاری کرده، می پزند، و روی ظرف نقاشی می کشند و تمامی این مراحل با کمک دست و ابزار دستی انجام می شود.

کاشی گری: صنعتی است که به واسطه قالب گیری گل رس، پختن آن در کوره، لعاب زنی، نقاشی و پخت مجدد در کوره ساخته و پرداخته می شود.

صنایع دستی ایران

فرهنگ و هنر ایران با صنایع دستی گره خورده است و بخش بزرگی از گردشگری کشورمان با آن سازگار شده است. صنایع دستی که قرن‌ هاست مرز های ایران را پشت سر گذاشته‌ و شهرت جهانی پیدا کرده‌اند. از فرش ایران که در جهان زبانزد است، بگیرید تا پارچه‌ های زربفت دوران ساسانی که امروزه دیگر نشانی از آن‌ ها باقی نمانده است. صنایع دستی که بخشی از هویت کشور ایران را در خود جای داده است و همیت زیادی برای گردشگری کشورمان دارد.

به دلیل اهمیت زیاد، در این مطلب به سراغ تعدادی از مهم‌ ترین انواع صنایع دستی ایران می رویم و سعی کردیم به طور مختصر تعدادی از بهترین و معروف‌ ترین صنایع دستی کشورمان را معرفی کنیم. دست‌ ساخته‌ هایی که تعدادی از آن‌ ها به اندازه‌ ای با ارزش بوده که به فهرست میراث جهانی یونسکو نیز راه پیدا کرده است و حالا جزوی از میراث جهانی بشر محسوب می‌شود.

نگارگری

نگارگری یا آن چیزی که بین مردم به نام مینیاتور رواج پیدا کرده، هنر کشیدن نقاشی، نقش و صورتگری است و یکی از مهم‌ ترین هنر هایی است که در ایران قدیم رواج داشته است و این روز ها بسیار کمتر کشیده می‌شود. صفحه‌ های کتابی که نگارگری شده‌اند، بسیار گران قیمت هستند و به عنوان یک صنایع دستی لوکس ایرانی به فروش می‌ رسند. نگارگری ایرانی را می‌ توان هم روی کاغذ و در قالب کتاب‌ های علمی، ادبی، پزشکی اجرا کرد، هم اینکه در ابعاد بزرگ‌ تر روی پرده، بوم، مرقع و دیوار به نمایش درآورد.

کمال الدین بهزاد معروف ترین نگارگر ایرانی است و استاد فرشچان این روز ها به عنوان معروف‌ ترین نگارگر زنده ایرانی شناخته می‌شود.

تعدادی از معروف‌ ترین نمونه‌ های نگارگری ایرانی:

• شاهنامه بایسنقری
• کتاب ارژنگ
• نقاشی‌ های دیواری کاخ چهلستون

سفالگری

در مرحله بعدی، به سراغ هنر باستانی سفالگری می‌ رویم. سفال از دیرباز با مردم ایران همراه بوده و هنوز هم به عنوان یک صنایع دستی ارزشمند در میان ایرانی‌ ها و گردشگران خارجی شناخته می‌ شود.

سفال‌گری، همینطور که می‌دانیم هنر ساخت ظروف با گل است و قدمت این نوع صنایع دستی در ایران به بیش از ۱۰ هزار سال می‌ رسد. شوش میزبان قدیمی‌ ترین چرخ سفالگری و کوره پخت سفال در جهان است و قدیمی‌ ترین ظرف‌های سفالی منقوش جهان هم در ایران پیدا شده‌ اند.

از بین مشهور ترین شهر ها و مناطق ایران که هنوز هنر سفالگری در آن‌ها رواج و شهرت جهانی دارد، می‌ توان به شهر لالجین همدان، روستای مند گناباد، روستای کلپورگان سیستان و بلوچستان، روستای شهوار میناب، روستای زنوز تبریز، قم، استان‌ های مازندران و گیلان، شهرضا اصفهان و سمنان اشاره کرد.

به سراغ هر موزه‌ ای در ایران که بروید حتما تعدادی ظرف سفالینه قدیمی متعلق به روزگاران دور یا نزدیک مشاهده می‌کنید؛ اما برخی از سفالینه‌ های ایران از بقیه شهرت بیشتری دارند:

• جام انیمیشن
• گال اونتاش
• ریتون یا تکوک سفالی

قالی ایرانی

قالی ایرانی یا فرش ایرانی معروف ترین و مهم‌ ترین صنایع دستی ایران است که قدمت آن به دوره هخامنشی باز می‌ گردد. فرش دستباف ایرانی از گذشته تا کنون زبانزد خاص و عام بوده و این روز ها خرید و فروش آن در سطح جهانی انجام می‌ شود. قالی نقش بسیار مهمی در فرهنگ و هنر ایران بازی می‌ کند و نمونه‌ های نفیس و اعلای آن از قالب یک زیرانداز درآمده و تبدیل به یک اثر هنری شده‌ اند که در موزه‌ ها به نمایش در می‌ آیند، یا به صورت تابلو فرش، جلوه‌ ای تماشایی به خانه‌ ها و عمارت‌ ها می‌ بخشند.

اکثر قالی‌ های ایرانی معمولا از پشم تهیه می‌ شوند؛ اما بهترین و گران قیمت‌ ترین نوع فرش‌ ها، آن‌ هایی هستند که جنسی از ابریشم دارند. فرش ایرانی در طرح‌ ها و رنگ‌ های بسیار متنوعی بافته می‌ شود که از مشهور ترین آن‌ ها می‌ توان به طرح شاه عباسی، طرح اسلیمی، طرح بته جقه، طرح درختی، طرح ایلی و عشایری و طرح هندسی اشاره کرد.

تعدادی از مشهور ترین قالی‌ هایی ایران که در تمام جهان شناخته شده هستند:

• قالی پازیریک
• قالی اردبیل
• فرش بهارستان

میناکاری

میناکاری یا میناگری یکی دیگر از مهم‌ ترین انواع صنایع دستی ایران با سابقه ۵۰۰۰ هزار ساله است. میناکاری در گروه صنایع دستی فلزی قرار می‌ گیرد و روی فلز هایی مانند مس، طلا و نقره قابلیت اجرا دارد. میناکاری را بیشتر به رنگ آبی لاجوردی می‌ شناسند اما ظروف میناکاری شده به رنگ طلایی، سبز، زرد، مشکی و صورتی هم در بازار دیده می شود. اصفهان قلب میناکاری دنیا است و بهترین محصولات میناکاری شده در این شهر ساخته می‌ شود.

خاتم کاری

خاتم کاری از انواع صنایع دستی چوبی است و ساخت آن در اصفهان، شیراز و تهران رواج دارد. برای ساخت خاتم، چند ضلعی‌ های منظمی از جنس‌ های مختلف را در کنار هم می‌ چینند تا در نهایت به شکل نهایی که می‌ خواهند برسند. خاتم کاری در رنگ های متنوعی به بازار عرضه می شود و در ساخت آن از مواد اولیه گوناگون با رنگ‌ های متفاوتی استفاده می‌ شود. ساخت یک خاتم زمان زیادی از هنرمند خاتم‌ کار می‌ گیرد و به دقت زیادی نیاز دارد. معمولا در ساخت خاتم از مصالح چوبی مانند چوب گردو، عناب، آبنوس و انواع استخوان مانند عاج فیل، استخوان شتر و اسب استفاده می‌ شود.

ترمه

ترمه از نفیس‌ ترین پارچه‌ های ایرانی است که اکثری از گردشگران خارجی در سفر به ایران حتما یک نمونه از آن را با خود سوغات می‌ برند. این پارچه که بهترین نوع آن در یزد تهیه می‌ شود، الیافی بسیار لطیف دارد و در رنگ های متنوعی به بازار عرضه می‌ شود. مرغوب‌ ترین نوع ترمه در یزد بافته می‌شود و مواد اولیه آن شامل کرک، پشم یا ابریشم است. ترمه رویی کاملا صاف و یک دست دارد و معروف‌ ترین طرح آن بته جقه است.

صنایع دستی در دیگر کشور ها

از بین تمامی کشورهای دنیا حدودا 100کشور عضو “شورای جهانی صنایع دستی” هستند. امروزه، در همه کشور ها «جهان سوم، صنعتی یا پیشرفته» می توانیم صنایع دستی خاصی را مشاهده کنیم که علت این موضوع را می توان در مقام و مرتبه متأثر از وضعیت اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی هر یک از کشور ها به واسطه این هنر را جستجو کرد.

در واقع در کشور های صنعتی، گرایش به صنایع دستی به عنوان یکی از آثار و نتایج افزایش درآمد و سطح رفاه عمومی پیوسته در حال افزایش است. البته به این نکته هم توجه کنید که آگاهی عمومی نسبت به ارزش های صنایع دستی در کشورهای صنعتی دیر تر از ممالک جهان سوم شکل گرفت.

به بیان دیگر، همان طور که کشور های صنعتی تولید کننده و صادر کننده فن آوری نوین و کالاهای صنعتی جدید برای کشورهای جهان سوم بوده اند، این ممالک نیز با ارائه صنایع دستی خویش که بازگو کننده بسیاری از فرهنگ ها و سنت های اصیل و بومی است، اشتیاق و علاقه مردم ممالک صنعتی به این گونه محصولات را برانگیختند.

علاوه بر مبحث استخدامی در ادارات و سازمان های مربوطه و دایر کردن کارگاه های صنایع دستی در نگارگری نیز از بحث کسب درآمد، از صادرات این محصولات قافل نشوید. بدین صورت که برخلاف کالاهای صنعتی که کشورهای پیشرفته به عنوان عرضه کننده و ممالک در حال توسعه و جهان سوم خریدار و متقاضی هستند؛ در مورد صنایع دستی، این موضوع برعکس خواهد بود.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.