3 مورد درباره صنایع دستی چوبی و انواع آن

صنایع دستی چوبی یکی از صنایع ظریف و جذاب صنایع دستی است که هر کسی با دیدن آن به هنر و زیبایی آن پی می برد. یک اثر ظریف و زیبای چوبی که با دست خلق شده است، تا سال ها نشان دهنده ذوق آفریننده آن است و از آنجایی که مواد اولیه ی آن که چوب است در بخش هایی از ایران به فراوانی و به طور طبیعی وجود دارند، انواع محصولات صنایع دستی که از چوب و یا ساقه ی درختان ساخته می شوند نیز مورد استقبال قرار گرفته است.

تعریف صنایع دستی چوبی

شنیدن واژه‌ ی صنایع دستی چوبی برای همه‌ ی ما بسیار آشنا است. وقتی می‌گوییم چوب ذهنمان در سر تا سر زندگی می‌ چرخد و نمونه‌ های مختلفی را به یادمان می‌آورد. درب‌ های قدیمی و سنتی چوبی، تنه‌ ی درختان بلند قامت و سبز، رنگ زیبای چوب خاکستر‌ شده در کنار یک آتش و چای عصر گاهی و…

چوب‌‌ ها همواره در زندگی ما نقش پر رنگی را داشته‌ اند، چه از لحاظ کاربرد ( اولین خانه‌ ها و اشیاء ابتدایی مورد نظر از جنس چوب بوده‌ اند) و چه از لحاظ زینتی و تولید اشیاء فوق العاده از چوب. در این مقاله به بررسی یک دسته از اشیاء فوق العاده‌ جان گرفته از صنایع دستی چوبی می‌ رویم و در کنار شما تمامی صنایع دستی با چوب ساخت ایران را بررسی می‌ کنیم.

همه‌ی ما می‌دانیم کشور ما از لحاظ تولیدات هنری و صنایع دستی یکی از بهترین رتبه‌ ها را در جهان کسب کرده است و همواره مورد توجه جهانیان و فرهنگ‌ های دیگر بوده است. ایرانیان با ذوق هنری و روحیه‌ ی خلاق خود همواره کوشیده‌ اند تا محیط زندگی خود را زیبا‌تر کنند و امکانات دیگری به مجموعه‌ خود بیافزایند. اکنون بیایید ببینیم «چوب، این ماده‌ پر از پتانسیل برای خلق اثر هنری» در دستان هنرمندان خلاق ایرانی به چه شاهکار‌هایی بدل شده است.

انواع هنر های چوبی ایران

محصولات هنر های چوبی آن قدری متنوع و جذاب است که نمی‌ توان تمام آن ها را با جزئیات کامل در یک مبحث توضیح داد، هنر زیبای چوب و خلق آثار هنری را عموماً به ۷ دسته مجزا تقسیم بندی می کنند و گاهی در منابع به آن، “هفت هنر چوب” هم گفته می‌ شود. یعنی هنرمند می‌ تواند از طریق روش مختلف با اشیای چوبی و تکه های ریز و درشت یا نازک و ضخیم چوب های مختلف، آثار هنری بسازد. در این قسمت به ۷ دسته اصلی که معرف زیبا ترین هنر های چوبی است اشاره می کنیم.

پیکر تراشی با چوب

اولین و اصلی ترین شاخه از هنر های چوب، ساخت مجسمه هایی از چوبی است. “پیکر تراشی” معمولاً برای مجسمه سازی با سنگ به کار می رود اما از آنجایی که چوب هم یک جسم سخت و با دوام است، برای ساخت مجسمه از ابزارهای مختلفی استفاده می شود.

بنابراین واژه پیکر تراشی برای مجسمه های چوبی هم قابل استفاده است. ساخت انواع مجسمه های چوبی به منظور تولید اشیای دکوری و تزئینی، رایج ترین کاربرد این هنر زیبا می باشد. 

از طرف دیگر، مجسمه سازی با چوب در جایگاه زیبا ترین هنر های چوبی می‌ تواند به این منظور انجام شود که مجسمه‌ هایی از افراد سر شناس و مشهور جهان به صورت تندیس یا سَردیس ساخته شود و در موزه ها یا کلکسیون ها نگهداری گردد. این روش به مرور زمان می تواند یک ابزار در آمد زا باشد؛ به این مفهوم که کلکسیون دار ها با راه ‌اندازی نمایشگاه‌های هنری در سراسر جهان می توانند از نمایش آثار چوبی، درآمد قابل توجهی کسب کنند.

هنر منبت کاری با چوب

از مجسمه های سه بعدی چوبی که بگذریم؛ یکی دیگر از زیباترین هنر های چوب به منبت‌ کاری اختصاص پیدا می‌ کند. همه ما تابلو های چوبی را دیده‌ ایم که کنده کاری های متنوعی روی آن انجام شده و باعث زیبا تر شدن استایل یک مکان می شود. منبت کاری در حقیقت، هنری است که با ابزار های مختلف روی چوب های مرغوب و با دوام، نقش و طرح های متنوعی را خلق می‌کند.

به کمک منبت کاری روی چوب می توان زیبا ترین تابلو ها را خلق کرد. طرح ها و نقش هایی که ارزش هنری داشته باشند قابل ایجاد و تولید با هنر منبت کاری هستند؛ از طبیعت گرفته تا گل ها و برگ ها، نقش صحنه شکار، تصاویر اسطوره ها در شاهنامه و حتی آیه ها و عبارت های قرآنی را می‌ توان در هنر منبت کاری جزو بهترین هنر های چوب معرفی کرد. هنر منبت کاری امروزه، هم یکی از صنایع دستی معروف است و هم برای کسب درآمد و صادرات بسیار پیشنهاد می شود.

 هنر معرق کاری با چوب

یکی دیگر از زیباترین هنر ها و ظریف ترین کارها بر روی چوب معرق است. از طریق برش با سوزن به طور ظریف و دقیق طرح های چوبی زیبا پدید می آید که سپس روغن کاری می شود تا براق گردد. لازم به ذکر است که چوب هر درخت به طور طبیعی دارای رنگ مخصوص به خود است که از این ویژگی برای ایجاد رنگ و بافت متفاوت در این رشته صنایع دستی چوبی استفاده می شود.

معرق در کلمه به معنی وصله است . این هنر بیشتر برای تزئین به کار می رود و از جمله مهم ترین محصولات آن می توان به سطح میز، انواع تابلوی نقاشی و خطاطی که به صورت معرق چوب نمایش داده می شوند، تزئین لوازم چوبی مانند کتابخانه و بوفه اشاره کرد. این شاخه از صنایع دستی چوبی را می توان یکی از رشته های مهم در کارگاه های کوچک و یا مشاغل خانگی به حساب آورد.

معرق کاری یکی از هنر های چوب با ظرافت و زیبایی متفاوت است. معرق کاری با منبت کاری فرق زیادی دارد. در هنر معرق کاری، تکه های مختلف چوب به شکل های متنوع برش داده می شود. تکه های چوب باید ضخامت خیلی کم در حد میلیمتر داشته باشند تا به راحتی برش داده شده و در محل مورد نظر بتوان آن ها را چسباند. 

هنر معرق کاری به تولید آثار هنری تابلو های چوبی با طرح و نقش های رنگارنگ منجر می شود. از چوب های رنگی برای این هنر زیاد استفاده می شود. اگر اندکی خلاقیت در معرق کاری به کار گرفته شود می توان هنر های چوب را با زیبایی هرچه تمام تر خلق کرد. این محصولات قابل فروش در بازار داخلی و بازار های بین المللی هستند.

هنر نقش برجسته

چهارمین هنر از هنر های چوب، هنر نقش برجسته نام دارد. نقش برجسته به این منظور است که طرح و نقش هایی متفاوت از یک مجسمه چوبی روی یک سطح وسیع چوب با ضخامت زیاد کنده کاری می شود. نقشه برجسته شبیه به منبت کاری است اما با این تفاوت که در هنر نقش برجسته، ابعاد و اندازه های چوب و ضخامت آن بیشتر است و معمولاً نقش و طرح هایی روی قطعه چوبی به کار می روند که نمایانگر موضوعات مختلف هستند. برای مثال، نقش پادشاهان هخامنشی، نقش قهرمانان شاهنامه یا صحنه شکار از دوران باستان در این هنر خلق می شود.

نازک کاری با چوب

از دیگر انواع هنر های چوب با نام هنر نازک کاری شناخته می شود. نازک ‌کاری با این عبارت در میان عموم مردم کمتر شناخته شده باشد اما همه ما جعبه های چوبی تزیینی، جعبه چوبی جواهرات یا سایر جعبه های چوبی برای کاربرد های مختلف را دیده ایم. به ساخت جعبه ها و باکس چوبی، هنر نازک کاری گفته می شود.

هنر نازک کاری می تواند با آیینه کاری ادغام شود که یک هنر جذاب و بی نظیر خواهد شد. آثار هنر های چوب از دسته هنر نازک کاری به عنوان صنایع دستی یا کسب و کار های خانگی بسیار مناسب هستند؛ یعنی اگر شما بتوانید کارگاه ساخت جعبه های چوبی را راه اندازی کنید، به خوبی به درآمد مناسبی دست پیدا خواهید کرد.

هنر گره چینی با چوب

هنر گره چینی یکی دیگر از انواع هنر های چوب است. در این هنر که بر گرفته از چین باستان می باشد، شکل هایی از چند ضلعی های منتظم در کنار یک دیگر قرار می‌ گیرد که از چوب ساخته شده اما فاصله بین این چند ضلعی ها با آینه ها یا شیشه های رنگی پر می شود. این هنر خیلی قدیمی اما جذاب است. در خانه های قدیمی ایران در قسمت معماری داخلی می توانید هنر گره چینی را با زیبایی هر چه تمام تر تماشا کنید.

هنر خراطی چوب

خراطی چوب از انواع صنایع دستی چوبی ایران زمین است، که از گذشته های دور تداول و تدریج خود را در این عرصه حفظ کرده است. عمدتا این صنایع چوب را در نقاط پر چوب کشور بیشتر می توان رویت کرد. در هنر خراطی به چوب های نرم و مرطوب مانند: چوب سفید، گردو، چنار، توسکا، بید و…می توان اشاره کرد. این صنایع دستی چوبی توجه بسیاری از جهانگردان را به خود جلب کرده تا نمایانگر و تصویرگر بخشی از هنر ایرانی باشد.

هنر خراطی که ترکیبی از حرکات دورانی دستگاه و تراشکاری هایی به سبک متقارن و افقی می باشد .که امروزه ابزار های چوبی قدیم، جای خود را به ابزار های برقی و فلزی داده اند که در سرعت و آسودگی طراحان نیز تاثیری حائز اهمیت را اعمال کرده است.

نوع چوب به کار رفته در صنایع دستی چوبی

بر اساس تحقیقات صورت گرفته و به طور کلی در جهان شاهد وجود ۱۰۰ نوع خانواده‌ مختلف از درختان چوبی هستیم که هر کدام از آن ها بسته به جغرافیا و ویژگی‌های ژنتکی‌ شان خاصیت‌ های متفاوتی دارند. ایران به عنوان یکی از ذخایر غنی و پر تنوع چوب در جهان “۳۰ خانواده” از این چوب‌ ها را به صورت بومی در خود پرورانده است.

می‌ توان این گروه‌ ها را بر اساس دو دسته بندی کلی سوزنی‌ برگ‌ها ( که همیشه سبز هستند) و پهن‌ برگ‌ ها ( در مواقع خاصی از سال سبز هستند) تقسیم کنیم. استفاده از هر کدام از این دو دسته بسته به نظر استاد کار و شرایط صنایع دستی چوبی و اثر هنری متفاوت است. نمونه‌های زیر در صنایع دستی چوبی ایرانی پرکاربردتر هستند.

• سوزنی برگ‌ های ایران: سرو، سرخدار، ریش بز، کاج چتری و…
• پهن برگ‌ های ایران: توسکا، توت، گردو، چنار، زیرفون، آبنوس، افرا، بلوط، پسته، بید، سنجد، شمشاد، عرعر، مرکبات و…

البته بهتر است بدانیم منابع ایران برای ساخت صنایع دستی چوبی تنها منابع بومی نیستند و انواع متنوعی از کاج‌ ها افرا‌ ها و گردو‌ ها بسته به نیاز هنرمندان از کشور‌های دیگر نیز  وارد می‌شود.

نوشته شده توسط شرکت دیجیتال مارکتینگ فیبی لند.